W niedzielę, 8 września 2019 roku, Muzeum Dulag 121 zaprasza serdecznie na spacer z cyklu „Niedzielne wyprawy szlakiem powstańczej Warszawy” trasą walk batalionów: „Zaremba – Piorun”, „Golski” oraz „Ruczaj”. Rozpocznie się on o godz. 16.00 i potrwa około 2 godzin. Wszystkich zainteresowanych spotkaniem prosimy o przybycie pod budynek Cepelii przy ul. Marszałkowskiej (róg Nowogrodzkiej), skąd wyruszymy na wspólne zwiedzanie.

Spacer poświęcony będzie walkom oddziałów Armii Krajowej 3 Rejonu 1 Obwodu Śródmieście Południowe. Przejdziemy ulicami: Wspólną, Hożą Wilczą (rejon Batalionu „Zaremba-Piorun”), Koszykową, Noakowskiego (rejon walk Batalionu Pancernego „Golski”, Alejami Ujazdowskimi oraz Piękną (rejon Batalionu „Ruczaj”). Walki prowadzone były tam nieprzerwanie od godziny „W” 1 sierpnia 1944 do momentu podpisania Układu o Zaprzestaniu Działań Wojennych, co nastąpiło 2 października. Przez 63 dni ta część Warszawy w heroiczny sposób odpierała ataki oddziałów niemieckich. Pod bombami zrzucanymi z samolotów, huraganowym ostrzałem artylerii żyła ludność cywilna, starając się przeżyć, rozpaczliwie walcząc o wodę i pożywienie, angażując się w miarę możliwości w działania powstańcze.

Na obszarze Śródmieścia Południowego będącym tematem naszego spaceru działały następujące oddziały:

– Batalion “Zaremba – Piorun” powstały na bazie 9 Rejonu „Lubicz”, sztabowego 7 Obwodu AK „Obroża” dowodzonego przez ppłk Kazimierza Pużaka “Kalwin”. W czasie walk dowodzili nim: początkowo rtm. Kazimierz Draczyński “Zaremba”, a po jego ranieniu cichociemny kpt. Franciszek Malik “Piorun”. Oddział prowadził walki w rejonie ulic Hożej, Wspólnej, Poznańskiej i Emilii Plater.

– 3 Batalion „Golski” dowodzony przez kpt. broni pancernej Stefana Golędzinowskiego walczył w rejonie Politechniki Warszawskiej, Noakowskiego, Koszykowej, Polnej, Lwowskiej, Emilii Plater

– Batalion “Ruczaj” dowodzony przez rtm. Czesława Grudzińskiego “Ruczaja” walczył w rejonie ulic: Mokotowskiej – Piusa XI (obecnie Pięknej) – Chopina – Koszykowej – Marszałkowskiej. Jego oddziały zdobyły 23 sierpnia nad ranem budynek centrali telefonicznej – tzw. „Małą PAST-ę” przy ul. Piusa XI 19, która z czasem stała się ostatnim miejscem postoju Komendanta Armii Krajowej gen. Tadeusz Bora Komorowskiego.

Najintensywniejsze walki były prowadzone w rejonie: „Małej PAST-y”, Poselstwa Czechosłowackiego, Politechniki Warszawskiej oraz Wydziału Architektury.

Ulice poprzecinane barykadami pozwalały na opór powstańczy, ale także chroniły ludność cywilną i uniemożliwiały dostęp oddziałom niemieckim.

Miejsca kultu, jak kościół na Placu Zbawiciela, stały się miejscem schronienia dla ludności cywilnej.

Zrujnowane budynki GISZu, tam, gdzie dziś przebiega Trasa Łazienkowska stały się miejscem kaźni mordowanej przez gestapowców i esesmanów ludności cywilnej.

W dzielnicy tej funkcjonowało swoiste powstańcze zagłębie przemysłowe. W fabryczkach zlokalizowanych w rejonie ulic: Wilczej oraz Emilii Plater takich jak: tzw. Jajczarnia, czyli przetwórnia produktów mlecznych, Wytwórnia Braci Łopieńskich, Fabryka Dźwigów Groniowskiego produkowano broń dla powstańczej Warszawy (granaty, granatniki). Podjęto też skuteczną próbę produkcji prądu elektrycznego. Dzięki temu mogły działać: radiostacja, radio powstańcze, drukarnie, a także możliwe było funkcjonowanie szpitali oraz pomp dostarczających wodę pitną dla ludności i wojska.

W rejonie tym do dzisiaj widać ślady walk powstańczych, nieliczne już ślady po pociskach lub wybuchach znajdowane na elewacjach przedwojennych kamienic.

Ulica Śniadeckich, Plac Politechniki oraz Nowowiejska stały się 4 i 5 października świadkiem wyjścia oddziałów powstańczych po podpisaniu układu kończącego walki w Warszawie. Tutaj też odbyła się ostatnia powstańcza defilada przed Komendantem Głównym AK.