menu

Stulecie śmierci T. Kościuszki (15 X 1917)

Stulecie śmierci T. Kościuszki (15 X 1917)

15 października 1917 roku, dokładnie w setną rocznicę śmierci przywódcy insurekcji przeciw zaborcom z 1794 roku, w Pruszkowie odbyło się uroczyste odsłonięcie popiersia Tadeusza Kościuszki – pierwszego świeckiego pomnika w mieście, który stoi do dziś przy ul. 3 Maja.

 

Obchodzone w 1917 r. stulecie śmierci Tadeusza Kościuszki stało się pretekstem do organizacji ogólnonarodowego święta. Za zgodą niemieckich władz okupacyjnych, które pragnęły zyskać przychylność Polaków, w całym General Gubernatorstwie odbyły się pochody, koncerty i uroczyste gale. Centralne obchody zorganizowano w Warszawie. Jako reprezentant Pruszkowa wziął w nich udział właściciel fabryki pomp, odlewni i kotlarni oraz radny miejski Józef Troetzer.

Ksiądz prałat Tadeusz Damian Czechowski, zbiory Książnicy Pruszkowskiej

Pomysłodawcą pruszkowskich uroczystości był proboszcz parafii żbikowskiej ksiądz prałat Tadeusz Damian Czechowski, który zawiązał komitet obchodów, w skład którego weszli: proboszcz parafii pruszkowskiej ks. Jan Kęsicki, doktor Leszek Wolfram, doktor Józef Handelsman, komendant Straży Ogniowej Witold Chełmiński, prezes pruszkowskiej Rady Miejskiej Opiekuńczej Zenon Rutkowski oraz dyrektorzy pruszkowskich szkół powszechnych Czesław Babicki i Juliusz Sauter (kierownik szkoły ewangelickiej przy ul. Topolowej 12). Obchody poprzedziła uchwała Rady Miasta Pruszkowa z 11 października 1917 roku, honorująca imieniem Tadeusza Kościuszki miejską szkołę powszechną i jedną z głównych ulic miasta. W protokole Rady Miasta z 11 października 1917 r czytamy:

Postanowiono szkołę miejską oraz ulicę Starowiejską, przy której szkoła się znajduje nazwać imieniem Tadeusza Kościuszki. Szkoła ma otrzymać tablicę pamiątkową, ulica zaś będzie zaopatrzona w odpowiednie tabliczki z nową nazwą, które rozmieszczone być mają w trzech punktach.

Tablicę pamiątkową na budynku szkoły odsłonięto w przeddzień głównych obchodów w Pruszkowie. 15 października w kościele Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny na Żbikowie rozpoczęło uroczyste nabożeństwo, po którym mieszkańcy miasta przeszli w pochodzie ulicą Główną (dziś 3 Maja) do skrzyżowania z ulicą Narodową. Tam odbyło się uroczyste odsłonięcie i poświęcenie umieszczonego na niewielkim kopcu popiersia Tadeusza Kościuszki. Okoliczności przemówienie wygłosił przewodniczący komitetu i pomysłodawca obchodów ksiądz Tadeusz Czechowski.

W okresie międzywojennym tradycja urządzania uroczystych pochodów pod kopiec Kościuszki w kolejne rocznice odzyskania niepodległości utrwaliła się. W dzień 11 listopada ruszał przemarsz weteranów walk o niepodległość, peowiaków, reprezentantów organizacji społecznych, sportowych i zawodowych do kopca Kościuszki, gdzie następowały okolicznościowe przemówienia i złożenie kwiatów. W 4. numerze „Głosu Pruszkowa” z 1928 roku ukazał się opis przebiegu uroczystości urządzonych w dziesiątą rocznicę odzyskania niepodległości:

W niedzielę już wczesnym rankiem zaczęły się gromadzić tłumy do kościoła w Pruszkowie i różne organizacje zaczęły zapełniać świątynie. Po nabożeństwie podniosłe kazanie wygłosił ks. prób. Tyszka. Następnie na placu przed kościołem odbyła się defilada organizacyj sportowych i przysposobienia wojskowego. Poczem uformował się imponujący pochód organizacji społecznych i sportowych z weteranami z 1863 roku na czele. Następnie kroczyli bojownicy o niepodległość, P. O. W. i hufce przysposobienia wojskowego, władze miejskie, organizacje społeczne i tłumy publiczności. Pochód przy dźwiękach orkiestr przeszedł do kopca Kościuszki, gdzie złożono wieńce dla uczczenia poległych bohaterów. Okolicznościowe przemówienie wygłosił p. burmistrz Józef Cichecki, Po wzniesieniu okrzyków na cześć państwa i prezydenta pochód został rozwiązany.

W czasie II wojny  światowej popiersie Tadeusza Kościuszki zostało zniszczone przez Niemców, ale w 1946 roku wykonano jego rekonstrukcję. Przez dwanaście lat, od 1962 do 1974 roku, popiersie stało w Parku „Sokoła”, ale powróciło na Żbików i zostało ustawione na placu u zbiegu ulic 3 Maja, Warsztatowej, Narodowej i POW, gdzie stoi do dziś.

Skip to content