Archiwum fotografii i dokumentów

Szpital w Tworkach

Uroczysta inauguracja Warszawskiej Lecznicy dla Obłąkanych odbyła się 21 listopada 1891 r. Była to wówczas jedna z najnowocześniejszych placówek tego typu w Imperium Rosyjskim, a jej otwarcie przyczyniło się – podobnie jak powstanie fabryk w przypadku Pruszkowa i Żbikowa – do raptownego rozwoju osiedla Tworki. Choć lecznica zarządzana była przez Rosjan – pierwszym dyrektorem mianowano Władymira Nikołajewicza Chardina, a jego następcą w 1904 r. został Iwan Sabasznikow – od początku pracowali w niej polscy lekarze psychiatrzy. Szybko tworkowska lecznica stała się jednym z mateczników rozwijającej się wówczas polskiej psychiatrii. Ze szpitalem w późniejszych latach związani byli zasłużeni lekarze i akademicy, dziś uznawani za twórców polskiej psychiatrii, tj. Rafał Radziwiłłowicz, Witold Łuniewski, Feliks Kaczanowski czy Jan Mazurkiewicz. Wielu z nich – m.in. twórca szpitala na Wrzesinie dr Edward Steffen czy oddany społecznik, a od 1917 r. radny miejski dr Józef Handelsman – związało się z Pruszkowem i energicznie pracowało na rzecz jego rozwoju. W międzywojniu Szpital kontynuował swoje szczytne tradycje jako jedna z najnowocześniejszych instytucji psychiatrycznych w II Rzeczpospolitej. Pierwszym polskim dyrektorem lecznicy został w 1919 r. Witold Łuniewski – prekursor polskiej szkoły psychiatrii sądowej i penitencjarnej, odznaczony Krzyżem Niepodległości za działalność POW w Sieradzu. To on był także inicjatorem rozbudowy szpitalnego kompleksu wraz z otaczającym go parkiem, który zmodernizowano zgodnie z żywą wówczas wśród architektów koncepcją „miast ogrodów”, znaną pruszkowianom z sąsiedniej Podkowy Leśnej, Milanówka czy Komorowa.

"Tygodnik Ilustrowany" 1891 ...

"Wędrowiec" 5 X 1891...

Władysław Zamarajew "Sylwetki z Tworek" 1891 r....

Źródło: "Wędrowiec" 1891 nr 50

Władysław Zamarajew "Sylwetki z Tworek" 1891 r....

Źródło: "Wędrowiec" 1891 nr 50

Władysław Zamarajew "Sylwetki z Tworek" 1891 r....

Źródło: "Wędrowiec" 1891 nr 50

Władysław Zamarajew "Sylwetki z Tworek" 1891 r....

Źródło: "Wędrowiec" 1891 nr 50

Widok szpitala...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Kaplica szpitalna...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Wnętrze kaplicy szpitalnej...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Cerkiew przy szpitalu w Tworkach...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Widok szpitala, 1906 r....

Źródło: Wł. Depner "Wycieczka koleją Wiedeńską"

dr Rafał Radziwiłłowicz, ordynator w Tworkach w l. 1891-1904...

Dr Witold Łuniewski, dyrektor szpitala w l. 1919-1943...

dr Józef Handelsman, psychiatra związany ze szpitalem tworkowskim w l. 1919-1962...

Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Profesor Jan Mazurkiewicz, dyrektor szpitala w l. 1945–1947...

"Tygodnik Ilustrowany" 1911...

Osiedla przy szpitalu, lata 30....

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Planowania Przestrzennego Powiatu Pruszkowskiego

Kościół Przemienienia Pańskiego w Tworkach...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Planowania Przestrzennego Powiatu Pruszkowskiego

Kościół Przemienienia Pańskiego w Tworkach...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Planowania Przestrzennego Powiatu Pruszkowskiego

Archiwum fotografii i dokumentów

Wielka wojna – Pruszków i okolice

12 października 1914 r. na przedpolach Pruszkowa rozegrała się bitwa, a dzień później trwająca cztery dni artyleryjska potyczka między stacjonującymi pod Helenowem bateriami niemieckimi a rosyjskimi, które rozlokowane były w okolicach szkółek żbikowskich Hoserów. Część pocisków chybiała celu, spadając na Pruszków. Rosjanom udało się odeprzeć niemiecką ofensywę, ale całkowitemu lub częściowemu zniszczeniu uległo wiele z pruszkowskich budynków, gmachów użyteczności publicznej i fabryk, w tym m.in. pałacyk Księży Emerytów, dworzec kolejowy, młyn nad Utratą, fabryki Troetzera, Majewskiego, Tillmannsa, a także żbikowska i pruszkowska świątynia. Reporter „Kurjera Warszawskiego” donosił, że niemal połowa domów w Pruszkowie nie nadawała się do zamieszkania. Wojskom niemieckim udało się przełamać linię frontu dopiero latem 1915 r. Wycofujący się z osady Rosjanie stosowali taktykę spalonej ziemi. Z fabryk wywiezione zostały ocalałe maszyny, a wszystko to, czego nie dało się przetransportować na teren Imperium, było celowo niszczone. Razem z wycofującą się Armią przymusowo „ewakuowanych” zostało kilkaset osób, głównie pracowników pruszkowskich fabryk, wśród nich kadra Warsztatów Kolejowych, fabryki Troetzera i Majewskiego, a także personel i pacjenci tworkowskiej lecznicy. 5 sierpnia 1915 r. Pruszków znajdował się już pod okupacją niemiecką.

Pocztówka wydana nakładem "Przeglądu Sezonowego", 1914 r....

Źródło: Polona

Pocztówka, 1914 r....

Źródło: Polona

Niemiecka mapa z zaznaczonymi pozycjami obronnymi Rosjan, 1914 r....

Źródło: Polona

Satyryczna pocztówka upamiętniająca wjazd Niemców do Warszawy, 1914 r....

Źródło: Polona

Satyryczna pocztówka upamiętniająca wjazd Niemców do Warszawy, 1914 r....

Źródło: Polona

Satyryczna pocztówka upamiętniająca bombardowanie Warszawy, 1914 r....

Źródło: Polona

Ziemomysł Zaborski na tle zniszczonej graficiarni...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

Podziurawiona wybuchami granatów ściana graficiarni...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

Podziurawiona wybuchami granatów ściana graficiarni...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

Widok na zburzoną w 1914 r. fabrykę...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

Częściowo zniszczona podczas ostrzału wieża ciśnień przy spalonym budynku głównym...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

Parter budynku głównego...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

Parter budynku głównego...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

Spalona siłownia fabryczna...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

Zniszczone portiernia i drewniany dom, w którym w latach 1895-1914 mieszkali pp. Zaborscy...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

Leszek Majewski w ruinach budynku głównego...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

"Biała willa", stoją Józef Zaborski i Stanisław Majewski...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

Wieża ciśnień i ruiny budynku fabrycznego...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

Wieża ciśnień i ruiny budynku fabrycznego...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

"Biała willa" po ostrzale artyleryjskim...

Źródło: Ze zbiorów Krystyny i Zdzisława Zaborskich

Kościół w Żbikowie...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Kościół w Rokitnie, 1914 r....

Źródło: Polona

Kościół w Rokitnie, 1914 r....

Źródło: Polona

Kościół w Rokitnie, 1914 r....

Źródło: Polona

Kościół w Rokitnie, 1914 r....

Źródło: Polona

Wiatrak pod Błoniem, 1914 r....

Źródło: Polona

Kościół w Raszynie, 1914 r....

Źródło: Polona

Spichlerz pod Błoniem, 1914 r....

Źródło: Polona

Willa w Pęcicach Małych, 1914 r....

Źródło: Polona

Archiwum fotografii i dokumentów

Cegielnia braci Hoser

Na przełomie XIX i XX wieku Piotr Hoser, wraz braćmi Pawłem i Wincentym, założyli w miejscu, gdzie dziś mieści się Park Mazowsze, cegielnię. Zakład, który zatrudniał kilkadziesiąt osób, wytwarzał cegłę maszynową i kominową – wszystkie z sygnaturą „Żbików”. Aby usprawnić transport gotowych cegieł, Hoserowie wybudowali linię kolejki wąskotorowej, która biegła dzisiejszą ul. Mostową, przez zbudowany specjalnie na potrzeby cegielni mostek nad Utratą, następnie dzisiejszą Elektryczną do torów wiedenki. W latach 20. Hoserowie wydzierżawili cegielnię Ignacemu Raczyńskiemu. Powstała „Żbikowska Spółka Cegielniana”, która zarządzała zakładem przynajmniej do połowy lat trzydziestych. W jej zarządzie obok I. Raczyńskiego znaleźli się Roman Pawłowski, Chil Nissencweig i Srul Icek vel Izaak Borenstajn. W powojennych latach wyrobiska po cegielni, zwane przez mieszkańców Żbikowa „glinkami Hosera”, funkcjonowały jako miejsce wypoczynku i rekreacji.

Cegła z cegielni Hoserów...

Źródło: Muzeum Dulag 121

Czworaki dla pracowników cegielni, drugi od prawej Piotr Płoski...

Źródło: Zbiory Jadwigi Leleniak

Pruszkowscy harcerze na wagoniku kolejki, która łączyła cegielnię z torami wiedenki...

Źródło: Zbiory Zofii Kotlarskiej

„Przegląd Budowlany” 1936...

„Glinki Hosera”...

Źródło: Zbiory Kamili Rutki

„Glinki Hosera”...

Źródło: Zbiory Kamili Rutki

„Glinki Hosera”...

Źródło: Zbiory Kamili Rutki

Zdjęcie lotnicze z 1944 r. - widoczne jeszcze zabudowania cegielni...

Źródło: Muzeum Dulag 121

Zdjęcie lotnicze z 1955 r. - po cegielni pozostało jedynie wyrobisko...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Archiwum fotografii i dokumentów

Szkoła im. Marii Curie-Skłodowskiej

W 1900 r. w Żbikowie powstała 2-klasowa szkoła początkowa dla dzieci kolejarzy i pracowników warsztatów kolejowych, której inicjatorem był inż. Stanisław Michalski, w późniejszym okresie znany działacz oświatowy. Pierwszą siedzibą szkoły był budynek tzw. „Papierni”, ale w 1902 r. placówka została do budynku przy ulicy Szkolnej 14 (obecnie Szkolna 3). W 1906 r. Dyrekcja Drogi Żelaznej sfinansowała rozbudowę, a wraz z nią zmienił się charakter szkoły, która stała się 7-klasową szkołą powszechną. Szkoła była koedukacyjna, a liczba uczniów szkoły – początkowo uczyło się około 60 dzieci – szybko wzrastała. W 1907 roku uczyło się w niej już 336 dzieci w wielu 7-15 lat. Dzięki hojnemu finansowaniu była to jedna z najlepiej wyposażonych i utrzymanych placówek w Królestwie Polskim. Poziom nauczania był bardzo wysoki. Gdy władze carskie w 1912 roku znacjonalizowały Drogę Żelazną, w szkole wprowadzono obowiązek nauczania w języku rosyjskim, nauczyciele podjęli się nauczania języka polskiego, historii i geografii na tajnych kompletach. Przysłany przez władze carskie komisarz Rosjanin kolejno zdymisjonował wszystkich nauczycieli, a szkoła zrusyfikowana działała jako szkoła podstawowa z nowymi nauczycielami i dyrekcją. Podczas I wojny światowej w 1915 r. pracownicy szkoły wraz z uczniami zostali ewakuowani do Połtawy. Do Pruszkowa wrócili dopiero w 1918 r. Ponieważ budynek przy ul. Szkolnej zajmowała już jedna z burs Rady Głównej Opiekuńczej, władze kolejowe przydzieliły szkole budynek przy ulicy 3 maja 12, a następnie także budynek dawnego szpitala kolejowego przy dzisiejszej ul. Broniewskiego, gdzie do 1936 roku działała jako Szkoła Kolejowa (początkowe 3 klasy szkoły pozostały w budynku przy ul. 3 Maja), a od 1937 r. jako Szkoła Podstawowa im. Marii Curie-Skłodowskiej.

"Papiernia" - siedziba Szkoły Kolejowej w l. 1900-1902...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Stanisław Michalski - organizator Szkoły Kolejowej...

Budynek przy ul. Szkolnej - siedziba placówki w l. 1902-1915...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Remont budynku szpitala przed przekazaniem na rzecz szkoły po I wojnie światowej...

Źródło: PTKN

Siedziba szkoły przy ul. Broniewskiego...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Szkoła kolejowa, ul. Broniewskiego...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Szkoła kolejowa, ul. Broniewskiego...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Scena teatralna, siedzi przyboczny dryżuny harcerskiej H. Roszkowski...

Źródło: Kronika SP nr 5

Scena teatralna...

Źródło: Kronika SP nr 5

Sala gimnastyczna, 1930 r....

Źródło: Kronika SP nr 5

Sala gimnastyczna, 1931 r....

Źródło: Kronika SP nr 5

Awers pocztówki wydanej w 1931 r. w nakładzie 2000 egz....

Źródło: Kronika SP nr 5

Rewers pocztówki wydanej w 1931 r. w nakładzie 2000 egz....

Źródło: Kronika SP nr 5

Natryski...

Źródło: Kronika SP nr 5

I Tydzień Szkoły Powszechnej, 1935 r....

Źródło: Kronika SP nr 5

Poczet sztandarowy w drodze do kościoła, 1937 r....

Źródło: Kronika SP nr 5

Na podwórzu szkolnym przemawia inspektor szkolny Józef Radwański...

Źródło: Kronika SP nr 5

Inspektor w drodze do szkoły...

Źródło: Kronika SP nr 5

Poczet sztandarowy...

Źródło: Kronika SP nr 5

Poczet sztandarowy...

Źródło: Kronika SP nr 5

Kierowniczka szkoły Józefa Szumiłowska przekazuje sztandar szkoły...

Źródło: Kronika SP nr 5

Zaświadczenie szkolne...

Źródło: Kronika SP nr 5

Archiwum fotografii i dokumentów

Cegielnia Trojanówka

W połowie lat 30. na rubieżach Żbikowa przy ul. Żbikowskiej 22 rodzina Prędkiewiczów otworzyła cegielnię „Trojanówka”. Jej właścicielem był Ludwik Prędkiewicz. Niewiele wiemy o historii zakładu. Działał on na pewno w czasie okupacji, o czym świadczą zachowane dokumenty, oraz w okresie powojennym. Paweł Prędkiewicz, syn Ludwika, który pracował w cegielni ojca, woził cegłę wykorzystywaną m.in. do odbudowy warszawskiej Pragi. Żona Pawła, Lucyna Prędkiewicz, była wieloletnim pracownikiem Państwowego Przedszkola nr. 2 przy ulicy 3-go Maja na Żbikowie. Nieopodal, po drugiej stronie ulicy Żbikowskiej pod numerem 15, działała w międzywojniu również cegielnia Izaaka Borensztajna, który w latach 30. wspólnie z kilkoma innymi przedsiębiorcami wydzierżawił cegielnię Hoserów przy ul. Mostowej. Fotografie pochodzą ze zbiorów rodziny Prędkiewiczów.

Cegielnia Trojanówka w prawym dolnym rogu, cegielnia Borensztajna w lewym górnym, rok 1955...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Ludwik Prędkiewicz (w środku) w swojej cegielni ...

Źródło: Zbiory rodziny Prędkiewiczów

Pracownicy Cegielni Prędkiewicza...

Źródło: Zbiory rodziny Prędkiewiczów

Ludwik Prędkiewicz ...

Źródło: Zbiory rodziny Prędkiewiczów

Władysława Beker (z domu Wysocka) matka Lucyny Prędkiewicz ...

Źródło: Zbiory rodziny Prędkiewiczów

Paweł Prędkiewicz...

Źródło: Zbiory rodziny Prędkiewiczów

Lucyna Prędkiewicz ...

Źródło: Zbiory rodziny Prędkiewiczów

Częściowy wykaz pracowników cegielni z 1940 r....

Źródło: Zbiory rodziny Prędkiewiczów

Rachunek wystawiony niemieckiej firmie Verkaufsabteilung Warschau, 1940...

Źródło: Zbiory rodziny Prędkiewiczów

Rachunek wystawiony przez cegielnię "Trojanówka" 1940 r....

Źródło: Zbiory rodziny Prędkiewiczów

Rachunek wystawiony firmie J. D. Dziewulski przez cegielnię "Trojanówka", 1940 r....

Źródło: Zbiory rodziny Prędkiewiczów

Archiwum fotografii i dokumentów

Kopiec Kościuszki

Obchodzone 15 października 1917 r. stulecie śmierci Tadeusza Kościuszki stało się pretekstem do organizacji ogólnonarodowego święta. Za zgodą niemieckich władz, które pragnęły zyskać przychylność Polaków, w całym General Gubernatorstwie odbywały się uroczyste pochody, koncerty i gale. W Pruszkowie także zorganizowano podniosłe obchody. Ich pomysłodawcą był proboszcz parafii żbikowskiej ksiądz prałat Tadeusz Damian Czechowski, a w komitecie obchodów znaleźli się m.in.: proboszcz parafii pruszkowskiej ks. Jan Kęsicki, dr Leszek Wolfram, dr Józef Handelsman, komendant Straży Ogniowej Witold Chełmiński, prezes pruszkowskiej Rady Miejscowej Opiekuńczej Zenon Rutkowski oraz dyrektorzy pruszkowskich szkół powszechnych Czesław Babicki i Juliusz Sauter (kierownik szkoły ewangelickiej przy ul. Topolowej 12). Obchody poprzedziła uchwała Rady Miasta Pruszkowa z 11 października 1917 roku, honorująca imieniem Tadeusza Kościuszki miejską szkołę powszechną i jedną z głównych ulic miasta. 15 października w kościele Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny na Żbikowie rozpoczęło uroczyste nabożeństwo, po którym mieszkańcy miasta przeszli w pochodzie ulicą Główną (dziś 3 Maja) do skrzyżowania z ulicą Narodową. Tam odbyło się uroczyste odsłonięcie i poświęcenie umieszczonego na niewielkim kopcu popiersia Tadeusza Kościuszki. Okoliczności przemówienie wygłosił przewodniczący komitetu i pomysłodawca obchodów ksiądz Tadeusz Czechowski. W okresie międzywojennym tradycja urządzania uroczystych pochodów pod kopiec Kościuszki w kolejne rocznice odzyskania niepodległości utrwaliła się. W dzień 11 listopada ruszał przemarsz weteranów walk o niepodległość, peowiaków, reprezentantów organizacji społecznych, sportowych i zawodowych do kopca Kościuszki, gdzie następowały okolicznościowe przemówienia i złożenie kwiatów. Jeszcze w czasie I wojny światowej pomnik został prawdopodobnie zniszczony, bowiem pruszkowska prasa już we wczesnych latach 20. apelowała o jego odbudowę. Kolejny raz pomnik generała ucierpiał podczas II wojny światowej. Pomnik już w 1946 roku w odrestaurowano, ale w 1962 roku decyzją władz przeniesiony został do parku „Sokoła”, gdzie znajdował się do 1974 roku. Dziś znów mieści się na swoim prawowitym miejscu u zbiegu ul. Warsztatowej i 3 Maja.

Początek sypania kopca Kościuszki, 1917 r....

Źródło: Książnica Pruszkowska

Odsłonięcie kopca Kościuszki, 15 X 1917 r....

Źródło: Zbiory Kazimierza Zawadzkiego

Odsłonięcie kopca Kościuszki, 15 X 1917 r....

Źródło: Książnica Pruszkowska

Odsłonięcie kopca Kościuszki, 15 X 1917 r....

Źródło: Książnica Pruszkowska

Uroczystość pod kopcem Kościuszki, lata 20....

Źródło: Książnica Pruszkowska

Peowiacy w X rocznica odzyskania niepodległości, 11 XI 1928 r. - awers...

Źródło: Zbiory Kazimierza Zawadzkiego

Peowiacy w X rocznica odzyskania niepodległości, 11 XI 1928 r. - rewers...

Źródło: Zbiory Kazimierza Zawadzkiego

Kopiec Kościuszki, 1927 r....

Źródło: Zbiory pp. Zaborskich

Archiwum fotografii i dokumentów

Parafia św. Kazimierza

Budowę kościoła św. Kazimierza według projektu Czesława Domaniewskiego rozpoczęto w 1907 r., choć komitet budowy powołano już cztery lata wcześniej. W jego składzie znaleźli się m.in. hr. A. Potulicki, który podarował plac pod budowę świątyni, St. Majewski, Bielawski. St. Starzyński i Andrzej Gros. W 1907 roku na byłym targowisku wzniesiono drewnianą kaplicę, która podlegała wówczas pod parafię żbikowską. Pruszkowską parafię erygowano dopiero w 1913 roku. Pierwsze nabożeństwo w nieukończonym jeszcze kościele pod wezwaniem św. Kazimierza odprawiono w 1923 roku, ale na ostateczne ukończenie budowy, której zwieńczeniem był montaż hełmów na wieżach, wierni musieli czekać aż do 1982 roku. Budowa świątyni była możliwa w dużej mierze dzięki wsparciu finansowemu mieszkańców. W międzywojniu na rzecz budowy kościoła urządzano liczne zabawy i zrzutki, w których uczestniczyli pracownicy pruszkowskich fabryk. Jak wspomina Szymon Kucharski w albumie „Stary Pruszków”, „Kościół stał się swoistą kroniką historii naszego miasta – liczne płyty, pomniki i epitafia upamiętniają wydarzenia i ludzi szczególnie zasłużonych dla pruszkowskiej społeczności.”

Barak na miejscu budowy kościoła, początek XX w....

Źródło: Książnica Pruszkowska

Kościół zniszczony podczas I wojny światowej...

Źródło: Książnica Pruszkowska

W tle kościół św. Kazimierza, ok. 1912 r....

Źródło: Książnica Pruszkowska

Ks. proboszcz Edward Tyszka...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Pierwszy z lewej ks. Tyszka, drugi od prawej Czesław Domaniewski...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Towarzystwo Niewiast Chrześcijański św. Wincentego a Paulo...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Towarzystwo Niewiast Chrześcijański św. Wincentego a Paulo...

Źródło: Książnica Pruszkowska

W środku ks. Tyszka...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Ksiądz Wacław Herr...

Źródło: Zbiory pp. Zaborskich

"Echo Pruszkowskie" 1923 nr 10...

Afisz, 1926 r....

Źródło: Polona

Kościół św. Kazimierza 1937-1939...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Kościół św. Kazimierza...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Kościół św. Kazimierza...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Kościół tuż po wojnie, fot. Wiesław Olszewski...

Źródło: Pruszkowskie Towarzystwo Kulturalno-Naukowe

Prezbiterium kościoła ufundowane przez pracowników fabryki ołówków "St. Majewski", rok 1939...

Źródło: Zbiory pp. Zaborskich

Lata 90....

Źródło: Zbiory Antoniego Gruchały

Archiwum fotografii i dokumentów

Harcerski obóz wartowniczy (1920)

13 sierpnia 1920 roku rozpoczęła się Bitwa Warszawska. Podczas gdy po północno-wschodniej stronie Warszawy odbywały się walki, w okolicach stolicy ogłoszono stan wojenny. Przez Pruszków przejeżdżały pociągi z żołnierzami jadącymi na front, a miasto, jak wspominał Henryk Krzyczkowski, zamieniło się w obóz wojskowy. Do działań włączyli się także bardzo liczni w Pruszkowie harcerze. W 1920 utworzono w mieście harcerski obóz wartowniczy. W samym Pruszkowie od 11 lipca 1920 r. działał wartowniczy obóz harcerski pod dowództwem Stanisława Jarockiego, którego siedzibą była bursa 3 Maja przy ul. Szkolnej. Jego zadaniem, podobnie jak utworzonego później Ochotniczego Korpusu Ochrony Państwa, była ochrona przed komunistyczną dywersją ważnych strategicznie obiektów w Pruszkowie, m.in. infrastruktury kolejowej, oraz wspieranie odpowiedzialnej za bezpieczeństwo w mieście Straży Obywatelskiej. W stuosobowej obsadzie obozu znaleźli się harcerze z drużyn w Pruszkowie, Utracie, Ożarowie i Brwinowie. Komendantem i organizatorem obozu był działacz harcerski z Wilna Stanisław Jarocki. (Zobacz także: 100&102 – Wojna Polsko-Bolszewicka (1919-1921)) Fotografie pochodzą ze zbiorów Polony.

Archiwum fotografii i dokumentów

Spartakiada ZNTK (lata 50.)

W kwietniu 1954 roku uchwałą KC PZPR i Rady Ministrów powołano nowe święto – „Dzień Kolejarza Polski Ludowej”, który zgodnie z powyższą miał być obchodzony w drugą niedzielę września. W Pruszkowie, podobnie jak w innych zakładach naprawczych w całej Polsce Ludowej, pierwsze obchody dnia kolejarza odbyły się 12 września 1954 roku. Rankiem tego dnia na stadionie sportowym – dzisiejszym „Znicza”, wówczas „Kolejarza-Pruszków” – odbyła się spartakiada oraz uroczystość wręczenia orderów. Złotym Krzyżem Zasługi uhonorowano dyrektora zakładu Bolesława Wojciechowskiego oraz ślusarza ZNTK Bartłomieja Duplińskiego. Trybuny były pełne. Według Ludwika Hassa i Mariana Lecha, autorów monografii „Dzieje Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Pruszkowie”, w spartakiadzie wzięło udział 900 uczestników, choć nie jest jasne czy liczba ta obejmowała tylko sportowców czy także widzów. Rywalizowano w rozmaitych konkurencjach indywidualnych i drużynowych – od biegów i skoków w dal, przez dyscypliny kolarskie, po piłkę nożną. Fotografie pochodzą z rodzinnego archiwum pani Ligii Kosno-Gębki.

Archiwum fotografii i dokumentów

Żbikowska apteka

Żbikowska apteka przy ul. 3 Maja ma długą historię. Została założona przez Józefa Bielawskiego prawdopodobnie w pierwszych latach XX wieku. Aptekę prowadził jego syn Jan, również farmaceuta. W latach 1916-1918 mieściła się tam skrzynka kontaktowa pruszkowskiego oddziału Polskiej Organizacji Wojskowej, której Jan był członkiem. To właśnie spod apteki Bielawskiego pruszkowscy peowiacy wyruszyli 11 listopada 1918 roku, aby rozbroić niemieckie posterunki w Pruszkowie. W 1927 roku żbikowską aptekę odkupił od Jana, który przejął prowadzenie apteki swojego ojca Józefa Bielawskiego przy ul. Bolesława Prusa, farmaceuta S. B. Majcherski. W latach 30. jej właścicielami byli K. Dorociński, a następnie E. Kasprzycki.

Apteka Jana Bielawskiego ok. 1910 r....

Źródło: Książnica Pruszkowska

Jan Bielawski z żoną i córką...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Prasowa reklama apteki z końca lat 20....

W zbiorach pani Ewy Mościckiej zachowały się opakowania na leki wytwarzane w aptece z 1932 roku, kiedy właścicielem apteki był farmaceuta Dorociński, oraz z 1937 i 1938 roku, gdy należała ona do farmaceuty Kasprzyckiego. Na jednym z opakowań widnieje nazwisko znanego pruszkowskiego lekarza, radnego miejskiego i społecznika dr. Handelsmana.

Archiwum fotografii i dokumentów

Pomiary triangulacyjne Pruszkowa i okolic (lata 30)

W drugiej połowie lat 30. na polecenie pruszkowskiego magistratu do Pruszkowa przybyli geodeci, aby dokonać pomiarów osnowy triangulacyjnej. Metoda ta wymaga wyboru punktów pomiarów, najlepiej wysokich wież, kominów, czasem prywatnych domów. Dokonując pomiarów, geodeci wykonywali dokumentację fotograficzną wybranych punktów, która zachowała się w zbiorach archiwum Wydziału Geodezji i Planowania Przestrzennego Powiatu Pruszkowskiego. Dziś, zbiór ponad stu zachowanych fotografii, stanowi ciekawy dokument z przedednia wybuchu II światowej w Pruszkowie i najbliższych okolicach. Nie znamy dokładnej daty wykonania pomiarów, ale fotografia przedstawiająca jadący pociąg podmiejski i wyraźnie widoczną trakcję elektryczną, pozwala datować zbiór na lata 1936-1939, bowiem otwarcie zelektryfikowanej linii Pruszków-Otwock uruchomiono pod koniec listopada 1936 roku. Nie wszystkie miejsca przedstawione na fotografiach udało nam się rozpoznać. Tylko część fotografii posiadała adnotacje na rewersie. Dlatego zwracamy się do Państwa z prośbą o pomoc. Jeśli rozpoznają Państwo, co przedstawia któraś z nieopisanych fotografii, prosimy o kontakt z Muzeum Dulag 121.

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Komorów...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Sierocin, ul. Żbikowska...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Żbikowie...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Żbikowie...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Żbikowie...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Żbikowie...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Ul. 3 Maja 101...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(Miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Ul. 3 Maja 75...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Ul. 3 Maja 75...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Willa "Adelajda", Piastów ul. Wyspiańskiego...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

ul. Barcewicza 12, Piastów...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Ul. Barcewicza 12, Piastów...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Ul. Barcewicza 12, Piastów...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Gmach administracji Warsztatów Wagonowych PKP...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(Miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(Miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

ul. Moniuszki 9, Piastów...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

ul. Moniuszki 9, Piastów...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

ul. Moniuszki 9, Piastów...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Gąsin, dom Franciszka Grzejszczaka...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Prawdopodobnie cegielnia Potulickiego, okolice ul. Lipowej...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Prawdopodobnie cegielnia Potulickiego, okolice ul. Lipowej...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

ul. Promyka 38, dom Kieliszka...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

ul. Promyka 38, dom Kieliszka...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Przy ul. Ogrodowej...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Szkoła kolejowa, ul. Broniewskiego...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Szkoła kolejowa, ul. Broniewskiego...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Szkoła kolejowa, ul. Broniewskiego...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Szkoła kolejowa, ul. Broniewskiego...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Szkoła kolejowa, ul. Broniewskiego...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Elektryczna 1 - właść Władysław Kiełczewski...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Elektryczna 1 - właść Władysław Kiełczewski...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Piastów...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Róg ul. 3 Maja i ul. POW...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Róg ul. 3 Maja i ul. POW...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(Miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(Miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Sabinów...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Tworki...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Przejazd przy ul. Przejazdowej...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Gąsin, vis a vis cmentarza żbikowskiego...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Gąsin, vis a vis cmentarza żbikowskiego...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Róg ul. Promyka i ul. Przejazdowej...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Róg ul. Promyka i ul. Przejazdowej...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Róg ul. Promyka i ul. Przejazdowej...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Kościół w Tworkach...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Kościół w Tworkach...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Róg ul. Kościuszki i ul. Parkowej...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Grobla pęcicka, na wprost Tworek, nad rzeką koło stawu pęcickiego...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Malichy...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Tworki...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Tworki...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Bąki...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Warsztaty Wagonowe PKP...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Ul. Puławskiego 28...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Ul. Puławskiego 28...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Pałacyk Sokoła, lata 1937-1939...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Róg ul. Prusa i ul. Ceramicznej...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Róg ul. Prusa i ul. Ceramicznej...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Kościół św. Kazimierza...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Kościół św. Kazimierza...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Kościół św. Kazimierza...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Zakład dr. Steffena "Wrzesin"...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Zakład dr. Steffena "Wrzesin"...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

(miejsce nieznane)...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Archiwum fotografii i dokumentów

Druki ulotne powojenne

W zbiorach Biblioteki Narodowej zachowała się kolekcja afiszy wydawanych przez Zarząd Miejski w Pruszkowie i działające w pierwszych latach powojennych pruszkowskie stowarzyszenia, które dokumentują życie miasta bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej.

Archiwum fotografii i dokumentów

Warsztaty Kolejowe (1918-1939)

W styczniu 1919 r. rozpoczęły się prace nad odgruzowywaniem niemal całkowicie zrujnowanego terenu żbikowskich warsztatów. Naprawiono część hal, a obok nich zbudowano prowizoryczne drewniane baraki, w których zorganizowano prace naprawcze, i w pierwszej połowie 1920 r. wznowiono pracę zakładu. Zatrudnienie znalazło w nim ok. 500 osób. Ze względu na znaczne zniszczenia w taborze kolejowym, jeszcze tego samego roku Rząd podjął decyzję o rozbudowie funkcjonujących na terenie Polski warsztatów kolejowych i parowozowni. Przeznaczono na ten cel 1,3 mld. marek, a pruszkowskie warsztaty miały się stać zakładem wzorcowym. Polskie Koleje Państwowe dokupiły ponad 130 tys. m2 terenu i w 1923 r. rozpoczęły rozbudowę. Część budynków zburzono a na ich miejscu wyrosły nowe hale naprawcze, wśród nich hala naprawy taboru osobowego, wówczas jedna z największych hal produkcyjnych w Polsce. Prace modernizacyjne ze względów na opóźnienia dostawców i kwestie wywłaszczeniowe, przeciągnęły się do 1928 r., a część prac wykończeniowych kontynuowano jeszcze w pierwszej połowie lat 30. Mimo to, już pod koniec lat 20. Warsztaty pod kierownictwem Wojciecha Radomskiego wróciły do swojej wiodącej roli, jako największego, zatrudniającego ok. 700 osób, pracodawcy w Pruszkowie. Przy warsztatach kwitło życie kulturalne i społeczne. Działał zarządzany przez Związek Zawodowy Pracowników Kolejowych dom ludowy „Szwajcarnia”, sklep kooperatywy, zespoły taneczne, muzyczne i sportowe.

Odbudowane w międzywojniu Warsztaty Kolejowe PKP...

Rok: Lata 20.
Źródło: Książnica Pruszkowska

Gmach administracji Warsztatów Kolejowych PKP...

Rok: Lata 20.
Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami

Gmach administracji Warsztatów Kolejowych PKP...

Rok: Lata 20.
Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami

Członkowie I Koła Związku Zawodowego Pracowników Kolejowych w Pruszkowie...

Rok: Lata 20.
Źródło: Książnica Pruszkowska

Prawdopodobnie budynek tzw. Szwajcarnii, w tle hala naprawy wagonów osobowych...

Rok: Lata 20.
Źródło: Zbiory Ewy Mościckiej

Pracownicy Warsztatów w budowanej hali naprawy wagonów osobowych...

Rok: Lata 20.
Źródło: Zbiory Kazimierza Zawadzkiego

Wagon w hali naprawy wagonów osobowych...

Rok: Lata 30.
Źródło: Książnica Pruszkowska

Hala naprawy wagonów osobowych...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Parowozownia w Warsztatach Kolejowych PKP w Pruszkowie...

Rok: 1938
Źródło: Archiwum Akt Nowych w Warszawie

Ul. 3 Maja, w widocznych w tle budynkach mieścił się sklep kooperatywy kolejowej i domu ludowego...

Pożegnanie wieloletniego naczelnika warsztatów Wojciecha Radomskiego ...

Rok: 1935
Źródło: Książnica Pruszkowska

„Głos Pruszkowa” 1936 nr 17...

„Gazeta Robotnicza” z 21 VIII 1936...

Dokument upoważniający do wejścia na teren warsztatów, awers...

Źródło: Zbiory Zofii Kotlarskiej

Dokument upoważniający do wejścia na teren warsztatów, rewers...

Źródło: Zbiory Zofii Kotlarskiej

Antoni Boenisch, pracownik wydziału mechanicznego Warsztatów Kolejowych w Pruszkowie...

Źródło: Zbiory pp. Boenischów

Karta wstępu na teren Warsztatów Kolejowych...

Źródło: Zbiory Elżbiety Pajewskiej

Karta wstępu na teren Warsztatów Kolejowych...

Źródło: Zbiory Elżbiety Pajewskiej

Archiwum fotografii i dokumentów

Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego (1945-1997)

Odbudowę częściowo zniszczonych podczas II wojny światowej warsztatów rozpoczęło się już w styczniu 1945 roku – w pierwszych dniach po wyjeździe z Pruszkowa wojsk niemieckich. Teren wymagał uprzątnięcia, gdyż jeszcze do 18 stycznia funkcjonował tam obóz przejściowy Durchgangslager 121. Po zakupie maszyn wywiezionych przez okupanta Warsztaty Główne Wagonowe wznowiły działalność. Szybko odzyskały status największego pracodawcy w mieście. W drugiej połowie lat 50. warsztaty, które niebawem władze kolejowe przemianują na Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Pruszkowie – zmodernizowano. Rozpoczęto m.in. produkcję na miejscu precyzyjnych elementów technicznych do naprawy wagonów. Do Pruszkowa zaczęli przybywać młodzi inżynierowie, którzy osiedlali się wraz z rodzinami na rozrastającym się osiedlu kolejowym przylegającym do zakładu. Niebawem ZNTK Pruszków zyskało rangę zakładu przodującego i odznaczone zostało orderem Sztandaru Pracu. W 1969 r. w dniu pogrzebu przywódcy komunistycznego Wietnamu Ho Chi Minha ZNTK nazwano jego imieniem. Tuż za bramą wjazdową na teren zakładów w miejscu, gdzie obecnie znajduje się pomnik patronki kolejarzy św. Katarzyny, umieszczono płaskorzeźbę z wizerunkiem prezydenta Demokratycznej Republiki Wietnamu. W kolejnych latach warsztaty odwiedzały wizytacje wietnamskich oficjeli, zaś na terenie zakładu odbywały się wiece „poparcia” dla komunistycznego Wietnamu. W 1990 roku Zakład – przemianowany na ZNTK im. Bohaterów Warszawy – hucznie obchodził stulecie swojego istnienia. Niestety już siedem lat później został zlikwidowany.

Odbudowa i rozbudowa zniszczonych podczas II wojny światowej...

Rok: Lata 40.
Źródło: Zbiory Elżbiety Pajewskiej

Odbudowa i rozbudowa zniszczonych podczas II wojny światowej...

Rok: Lata 40.
Źródło: Zbiory Elżbiety Pajewskiej

Odbudowa i rozbudowa zniszczonych podczas II wojny światowej...

Rok: Lata 40.
Źródło: Zbiory Elżbiety Pajewskiej

Odbudowa i rozbudowa zniszczonych podczas II wojny światowej...

Rok: Lata 40.
Źródło: Zbiory Elżbiety Pajewskiej

Jan Ucieszyński - pracownik warsztatów, w latach czterdziestych ich naczelnik...

Źródło: Zbiory Ligii Kosno-Gębki

Dziecięca orkiestra dęta na terenie ZNTK...

Źródło: Zbiory Elżbiety Pajewskiej

Legitymacja członkowska Związku Zawodowego Kolejarzy - awers...

Źródło: Zbiory Elżbiety Pajewskiej

Legitymacja członkowska Związku Zawodowego Kolejarzy - rewers...

Źródło: Zbiory Elżbiety Pajewskiej

Zbiory Justyny Tyranowskiej...

Odznaczenie "Przodujący Kolejarz PRL" ...

Źródło: Zbiory Ligii Kosno-Gębki

Legitymacja członkowska w klubie "Kolejarz"...

Źródło: Zbiory Ligii Kosno-Gębki

Brygada spawalnicza ZNTK...

Źródło: Zbiory Justyny Tyranowskiej

Zbiory Justyny Tyranowskiej...

Pracownicy Centralnego Biura Konstrukcji Wagonów Osobowych...

Źródło: Zbiory Ligii Kosno-Gębki

Henryk Kosno...

Źródło: Zbiory Ligii Kosno-Gębki

Pracownicy Centralnego Biura Konstrukcji Wagonów Osobowych...

Źródło: Zbiory Ligii Kosno-Gębki

Masówka potępiająca chińską agresję w Wietnamie...

Źródło: Zbiory Angeliki Sobańskiej

Masówka potępiająca chińską agresję w Wietnamie...

Źródło: Zbiory Angeliki Sobańskiej

Masówka potępiająca chińską agresję w Wietnamie...

Źródło: Zbiory Angeliki Sobańskiej

Masówka potępiająca chińską agresję w Wietnamie...

Źródło: Zbiory Angeliki Sobańskiej

Masówka potępiająca chińską agresję w Wietnamie...

Źródło: Zbiory Angeliki Sobańskiej

Wizyta delegacji wietnamskiej...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Wizyta delegacji wietnamskiej...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Wizyta delegacji wietnamskiej...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Wizyta delegacji wietnamskiej...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Wizyta delegacji wietnamskiej...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Wizyta delegacji wietnamskiej...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Hala warsztatowa...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Uroczystość upamiętnienie więźniów obozu Dulag 121...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Święto 1 maja w ZNTK ...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Uroczystość związana z przyznaniem Zakładowi orderu Sztandar Pracy...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Ćwiczenia kolejowej jednostki straży pożarnej...

Źródło: Zbiory Justyny Tyranowskiej

Przepustka uprawniająca do wejścia na teren ZNTK - awers...

Źródło: Zbiory Ligii Kosno-Gębki

Przepustka uprawniająca do wejścia na teren ZNTK - rewers...

Źródło: Zbiory Ligii Kosno-Gębki

Pismo...

Źródło: Zbiory Ligii Kosno-Gębki

Pracownicy Wydziału Kaligrafii ZNTK...

Źródło: Zbiory Melanii Witek

Pracownik Wydziału Kaligrafii ZNTK Ryszard Jackowski podczas pracy...

Zamek zbudowany przed jedną z hal przez pracowników Wydziału Kaligrafii ZNTK...

Święto kolejarza, 1984 rok...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Członkowie Klubu Honorowych Dawców Krwi przy ZNTK Pruszków...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Honorowy krwiodawca Wiesław Pośpiech...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Okolicznościowa broszura wydana z okazji setnej rocznicy istnienia warsztatów...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Okolicznościowa naklejka wydana z okazji setnej rocznicy istnienia warsztatów...

Źródło: Zbiory Muzeum Dulag 121

Okolicznościowy proporczyk wydany z okazji setnej rocznicy istnienia warsztatów...

Źródło: Zbiory Wiesława Pośpiecha

Zbiory Miłosza Zaborskiego...

Archiwum fotografii i dokumentów

Utrata – rzeczka i mostki

Brzegi Utraty, choć opinie o czystości jej wód budziły już w międzywojniu uzasadnione wątpliwości, stanowiła jedno najpopularniejszych miejsc, w których mieszkańcy dawnego Pruszkowa spędzali czas wolny. Gdy nadchodziły letnie upały pruszkowianie ruszali nad rzeczne kąpieliska, nad tzw. babski i chłopski dołek, o czym pisał w swoich wspomnieniach Henryk Krzyczkowski. Niegdyś starorzecze Utraty, po którym dziś nie ma już śladu, zasilało wody w stawach w parku Bersohna i Anielinie, a także w przydwornym parku hrabiny Potulickiej, który nie był jednak dostępny dla mieszkańców. W Anielinie odbywały się liczne imprezy plenerowe, w tym hucznie obchodzone wówczas wianki. Nad parkowym stawem (a czasem na wyspie) licznie zgromadzonym mieszkańcom przygrywały do tańca lokalne orkiestry dęte. Warto też wspomnieć o mostkach. W międzywojniu na terenie miasta przez rzekę przerzuconych było co najmniej dziewięć mostków i kładek, a w okresie powojennym doszły trzy kolejne.

Prawdopodobnie budowa mostku EKD...

Rok: Lata 20.
Źródło: Książnica Pruszkowska

Prawdopodobnie mostek na ul. Prusa...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Prawdopodobnie mostek na ul. Prusa...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Łaźnia miejska mieszcząca się przy mostku na ul. Prusa...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Staw w Anielinie...

Rok: Międzywojnie
Źródło: Książnica Pruszkowska

Starorzecze Utraty w parku Bersohna...

Źródło: Zbiory pp. Zaborskich

Most kolejowy na Utracie...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Harcerze podczas warty na moście kolejowym na Utracie...

Rok: 1920
Źródło: Polona

Mostek na ul. Waryńskiego...

Źródło: Zbiory pp. Olędzkich

Mostek na przedłużeniu ul. Elektrycznej...

Źródło: Zbiory

Mostek na przedłużeniu ul. Elektrycznej...

Malichy...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Grobla pęcicka, na wprost Tworek, nad rzeką koło stawu pęcickiego...

Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Powiatu Pruszkowskiego

Łowienie ryb w Utracie...

Źródło: Zbiory pp. Krzyczkowskich

Mostek na ul. Wiśniowej...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Mostek na ul. Wiśniowej...

Źródło: Zbiory Kazimierza Męczkowskiego

Mostek na ul. Wiśniowej...

Źródło: Zbiory Kazimierza Męczkowskiego

Starorzecze Utarty w okolicach kościoła żbikowskiego...

Rok: Lata 50.

Archiwum fotografii i dokumentów

Parafia Żbikowska

Dzieje żbikowskiej parafii sięgają XIII wieku. Oficjalną datą erygowania parafii jest rok 1236, choć istnieją źródła sugerujące, że istniała już wcześniej. Parafia wraz z pobliskim folwarkiem należała do klucza dóbr biskupstwa poznańskiego. To tu zatrzymywał się biskup poznański, gdy wizytował mazowieckie parafie. Prawdopodobnie w XVI w. powstał pierwszy w Żbikowie murowany kościół pw. św. Andrzeja i św. Małgorzaty, który służył parafianom do początków XX w. Wraz z powstaniem warsztatów i fabryk, które przyczyniły się do rozwoju Żbikowa i Żbikówka, proboszcz Szczucki podjął decyzję o budowie nowej świątyni. Nowy kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny powstawał w latach 1906-1914 według projektu Henryka Gaya. Już w drugiej połowie października 1914 r. kościół został częściowo zniszczony w wymianie ognia artyleryjskiego między armią niemiecką stacjonującą w okolicach Helenowa a armią rosyjską, której baterie mieściły się w okolicach Szkółek żbikowskich rodziny Hoserów. W międzywojniu świątynie odbudowano, w dużej mierze dzięki zbiórkom urządzanym wśród parafian. Ówcześni proboszczowie – ks. Tadeusz Czechowski (1916-1928) i ks. Franciszek Dyżewski (1928-1953) – znacznie ożywili życie kulturalne Żbikowa. Przy parafii działały liczne stowarzyszenia, chór, a od 1928 r. ukazywała się pod auspicjami Ligi Katolickiej gazeta „Dzwon Żbikowa”. Rok później otwarto także salę im. Ks. Kordeckiego, w której do dziś odbywają się koncerty, spotkania i wykłady.

Żbikowski kościół pod wezwaniem św. Andrzeja i św. Małgorzaty ...

Rok: ok. 1890
Źródło: Zbiory Jolanty Wagner

Pocztówka reklamująca budowę kościoła pw. NPNMP...

Rok: 1908
Źródło: "Album 750-lecia Parafii Żbikowskiej"

Kościół pw. NPNMP w Żbikowie...

Rok: 1908
Źródło: Książnica Pruszkowska

Plebania kościoła pw. NPNMP...

Źródło: Książnica Pruszkowska

Kościół zniszczony podczas ostrzału artyleryjskiego w październiku 1914 r....

Rok: ok. 1914
Źródło: Książnica Pruszkowska

Ks. proboszcz Tadeusz Czechowski...

Źródło: "Album 750-lecia Parafii Żbikowskiej"

Pocztówka międzywojenna...

Rok: Lata 20.
Źródło: Zbiory Ewy Mościckiej

Chór "Organ" pod batutą Lucjana Zaremby...

Rok: 1920
Źródło: Zbiory Kazimierza Zawadzkiego

Jedno ze stowarzyszeń działających przy żbikowskiej parafii...

Rok: Lata 20.
Źródło: Zbiory Kamili Rutki

Ks. proboszcz Franciszek Dyżewski...

Rok: Międzywojnie
Źródło: Zbiory pp. Gruchałów

Ks. proboszcz Franciszek Dyżewski...

Rok: Międzywojnie
Źródło: Zbiory pp. Gruchałów

Pierwszy numer "Dzwonu Żbikowa" ...

Rok: 1928
Źródło: Cyfrowe Mazowsze

Archiwalny numer "Dzwonu Żbikowa"...

Rok: 1928
Źródło: Zbiory Ewy Mościckiej

Afisz reklamujący zabawę na dokończenie kościoła parafialnego w Żbikowie...

Rok: Międzywojnie
Źródło: Polona

Pamiątka pielgrzymki do Częstochowy, 20 III 1933...

Rok: 1933

Otwarcie sezonu Towarzystwa Cyklistów w Pruszkowie...

Rok: 1933
Źródło: Książnica Pruszkowska

Żbikowski kościół w międzywojniu...

Rok: Lata 20.
Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami

Żbikowski kościół w międzywojniu...

Rok: Lata 20.
Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami

Żbikowski kościół w międzywojniu...

Rok: Lata 20.
Źródło: Archiwum Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami

Żbikowski kościół w międzywojniu...

Rok: Międzywojnie
Źródło: Zbiory Ewy Mościckiej

Staw przy Kościele...

Rok: Lata 30.
Źródło: Zbiory Kazimierza Męczkowskiego

Paweł Prętkiewicz na tle przykościelnego stawu...

Rok: Międzywojnie
Źródło: Zbiory pp. Prętkiewiczów

Uczestnicy zajęć teatralnych przy sali im. ks. Kordeckiego...

Rok: Lata 30.
Źródło: Zbiory pp. Gruchałów

Uroczystość I komunii świętej...

Rok: 1952
Źródło: Zbiory Elżbiety Jarzębowskiej

I komunia braci Krzyczkowskich...

Rok: 1954
Źródło: Zbiory pp. Krzyczkowskich

I komunia p. Ligii Kosno-Gębki...

Rok: Koniec lat 50.
Źródło: Zbiory Ligii Kosno-Gębki

I komunia p. Ligii Kosno-Gębki...

Rok: Koniec lat 50.
Źródło: Zbiory Ligii Kosno-Gębki

I komunia p. Ligii Kosno-Gębki...

Rok: Koniec lat 50.
Źródło: Zbiory Ligii Kosno-Gębki

I komunia p. Ligii Kosno-Gębki...

Rok: Koniec lat 50.
Źródło: Zbiory Ligii Kosno-Gębki

Pocztówka okolicznościowa...

Rok: 1957
Źródło: Zbiory pp. Gruchałów

Pani Ewa Mościcka na tle przykościelnego stawu...

I komunia p. Elżbiety Olędzkiej...

Rok: 1964

Imieniny księdza...

Rok: Lata 60.
Źródło: Zbiory pp. Olędzkich

Imieniny księdza...

Rok: Lata 60.
Źródło: Zbiory pp. Olędzkich

Członkowie przykościelnego chóru...

Rok: Lata 60.
Źródło: Zbiory pp. Olędzkich

Uroczystość Bożego Ciała...

Źródło: Zbiory pp. Gruchałów

Uroczystość Bożego Ciała...

Rok: 1983
Źródło: Zbiory p. Kornickiej

Cegiełka na remont kościoła...

Źródło: Zbiory Kazimierza Zawadzkiego

Broszura poświęcona historii parafii...

Rok: Lata 90.
Źródło: Zbiory Kazimierza Zawadzkiego

Archiwum fotografii i dokumentów

Program Domu Kultury Kolejarza – październik 1970

Dom Kolejarza prowadzony przez Związek Zawodowy Kolejarzy mieścił się w zaprojektowanym przez cenionych architektów Barbarę i Stanisława Brukalskich budynku przy ul. Bolesława Prusa. Jego budowę ukończono już w 1939 roku, ale wybuch wojny uniemożliwił uruchomienie placówki. W czasie okupacji niemieckie władze urządziły w nim Deutsches Haus – dom kultury tylko dla Niemców, a kolejarze przejęli go w 1945 roku. W okresie powojennym był to jeden z najprężniej działających ośrodków kultury w mieście. Działało w nim kino „Oświata”, odbywały się spotkania i próby towarzystw śpiewaczych i tanecznych, a nawet mecze bokserskie. Niestety, unikatowy budynek zburzono w 2004 roku. Kopię program „Kolejarza” na październik 1970 roku przekazał Muzeum Dulag 121 pan Miłosz Zaborski.

Archiwum fotografii i dokumentów

Harcerze – wycieczki, obozy, rajdy…

Historia pruszkowskiego harcerstwa sięga 1915 r., kiedy żbikowscy bursacy założyli drużynę harcerską im. Tomasza Zana, a dwa lata później drużynę im. Tadeusza Kościuszki przy bursie 3 Maja. Pierwsza ogólnomiejska drużyna powstała w 1919 r. z inicjatywy Stanisława Ciszewskiego i nosiła imię Romualda Traugutta. Harcerze należeli do najbardziej aktywnych środowisk działających na terenie miasta należał hufiec harcerski, który w Pruszkowie, ze względu na dużą liczbę wychowującej się w bursach młodzieży, był wyjątkowo liczny. W 1925 r. w skład pruszkowskiego hufca wchodziło już 6 drużyn liczących w sumie niemal 250 harcerzy. W sezonie harcerze organizowali wycieczki krajoznawcze, uroczyste zjazdy, rajdy a latem obozy. Nierzadko gościli także na obozach przysposobienia wojskowego organizowanych w międzywojniu w całej Polsce. Fotografie, zebrane przez Stefana Woydę, pochodzą ze zbiorów Książnicy Pruszkowskiej.

Wieliczka, 1924 r....

Przy posiłku, lata 20. XX w....

Popis "Żubrów", I Pruszkowska Drużyna Harcerska, lata 20....

I Pruszkowska Drużyna Harcerska, lata 20....

Drużyna "Bursowa", Drozdów 1925 r....

1. Pruszkowska Drużyna Harcerska, Poznań 1929...

W Białowieży...

W drodze do Ruminii, I Pruszkowska Drużyna Harcerska, 1930 r....

Zastęp "Lisów" w drodze do Rumunii, I Pruszkowska Drużyna Harcerska, lipiec 1930 r....

Rumunia, 1930 r....

I Pruszkowska Drużyna Harcerska, międzywojnie...

Kąpiel w Dniestrze, I Pruszkowska Drużyna Harcerska, lipiec 1930...

Zastęp "Lisów", I Pruszkowska Drużyna Harcerska, Kudrynice 1930 r....

Zastęp "Żubrów", drugi od lewej Leopold Wild, trzeci Henryk Krzyczkowski...

Wydawanie repety...

Obóz przysposobienia wojskowego, Kozienice 1931 r....

Obóz przysposobienia wojskowego, lipiec 1931 r....

Strzelnica w Kudrynicach, I Pruszkowska Drużyna Harcerska, lipiec 1931 r. ...

I Pruszkowska Drużyna Harcerska, od lewej: Leopold Wild, Edward Breudel, Henryk Krzyczkowski, Sitare...

I Pruszkowska Drużyna Harcerska, od lewej: Leopold Wild, Edward Breudel, Henryk Krzyczkowski, Sitarek...

Z popisu "Gajów"...

14 Mazowiecka Drużyna Harcerska, Murzasichle 1932 r....

II Żeńska Drużyna Harcerska, 1933 r....

Na wsi..., międzywojnie...

Przy grobie......

???...

Archiwum fotografii i dokumentów

Pruszkowscy harcerze

Historia pruszkowskich harcerzy sięga 1915 r., kiedy żbikowscy bursacy założyli drużynę harcerską im. Tomasza Zana, a dwa lata później drużynę im. Tadeusza Kościuszki przy bursie 3 Maja. Pierwsza ogólnomiejska drużyna powstała w 1919 r. z inicjatywy Stanisława Ciszewskiego i nosiła imię Romualda Traugutta. Harcerze należeli do najbardziej aktywnych środowisk działających na terenie miasta należał hufiec harcerski, który w Pruszkowie, ze względu na dużą liczbę wychowującej się w bursach młodzieży, był wyjątkowo liczny. W 1925 r. w skład pruszkowskiego hufca wchodziło już 6 drużyn liczących w sumie niemal 250 harcerzy. Organizowali oni wycieczki krajoznawcze, uroczyste zjazdy a latem obozy. W 1927 r. treningi rozpoczął także Harcerski Klub Sportowy, który obok ćwiczeń w lekkiej atletyce, koszykówce, siatkówce czy futbolu organizował też zajęcia z boksu i „dżiu-dżitsu”. Wielu z wychowanków pruszkowskiego hufca dołączyło później do grona zasłużonych obywateli miasta. Było to zasługą nietuzinkowych postaci opiekujących się harcerzami – podharcmistrza Oskara Żawrockiego, który w 1920 r. pełnił funkcję komendanta obozu wartowniczego, czy druha Aleksandra Kamińskiego – przyszłego autora „Kamieni na szaniec”, który w latach 20. był wychowawcą w bursie 3 Maja i komendantem pruszkowskiego hufca. Warto też wspomnieć o powstałym w 1921 r. Kole Przyjaciół Harcerstwa, w którym działali m.in. proboszcz parafii Żbikowskiej ks. Tadeusz Ciechowski, lekarz tworkowskiej lecznicy Jan Gallus czy pułkownik Józef Rawicz. Fotografie, zebrane przez Stefana Woydę, pochodzą ze zbiorów Książnicy Pruszkowskiej oraz z Polony.

Wojna Polsko-Bolszewicka, pruszkowscy harcerze pod Puckiem...

1. Pruszkowska Drużyna Harcerska, 1923 r....

1. Pruszkowska Drużyna Harcerska, 1927 r....

1. Pruszkowska Drużyna Harcerska. W środku płk. Józef Rawicz z Koła Przyjaciół Harcerstwa...

1. Pruszkowska Drużyna Harcerska, 1929 r....

14. Drużyna Harcerska, drużynowi Stefan Kowalski i Tadeusz Zieliński, 1936 r....

Zuchy 14. Drużyny Harcerskiej, 1938 r....

"Legion Młodych", 1936 r....

"Legion Młodych"...

"legion Młodych", z prawej Edward Breudel, 1936 r....

Druh Aleksander Kamiński (siedzi pierwszy z lewej)...

Druhna Irena Rymuszka-Kowalska...

3 Żeńska Drużyna Harcerska (Tworkowska)...

22. Mazowiecka Drużyna Harcerska...

65. Mazowiecka Drużyna Harcerska, 1936 r....

Harcmistrz Stasiak...

Niestety, nie wszystkie fotografie ze zbioru zostały opisane. Jeśli rozpoznają Państwo osoby przedstawione na poniższych fotografiach, zapraszamy do kontaktu!

Rumunia, 1930 r....

Archiwum fotografii i dokumentów

Towarzystwo Cyklistów w Pruszkowie – wycieczki

Pruszkowskie Towarzystwo Cyklistów zostało oficjalnie powołane podczas walnego zjazdu 26 marca 1927 roku. Początkowo jego siedziba mieściła się przy ulicy Nadrzecznej, a od lat 30. przy ulicy Pięknej 9a. Towarzystwo organizowało liczne imprezy, m.in. uroczyste otwarcia i zamknięcia sezonu, biegi kolarskie na różnych dystansach oraz zloty cyklistów. W zbiorach Książnicy Pruszkowskiej zachował się zbiór międzywojennych fotografii dokumentujących wycieczki organizowane przez Towarzystwo. Niestety fotografie nie były opisane, w związku z czym apelujemy do Państwa o pomoc. Jeśli rozpoznają Państwo osoby przedstawione na którymś z poniższych zdjęć – prosimy o kontakt!

Archiwum fotografii i dokumentów

„Regulamin Towarzystwa Cyklistów w Pruszkowie” (1933 r.)

Towarzystwo Cyklistów w Pruszkowie zostało oficjalnie powołane do życia podczas walnego zebrania podczas powstało w dniu 26 marca 1927 roku. Początkowo jego siedziba mieściła się przy ulicy Nadrzecznej, a od lat 30. przy ulicy Pięknej 9a. Towarzystwo organizowało liczne imprezy, m.in. uroczyste otwarcia i zamknięcia sezonu, biegi kolarskie na różnych dystansach oraz zloty cyklistów. W 1933 roku nakładem „Drukarni Powszechnej” w Pruszkowie wydany został niniejszy „Regulamin Sportowy” kodyfikujący działalność Towarzystwa. Broszurę przekazała Muzeum Dulag 121 pani Maria Sobotka.