W kwietniu 1913 roku w „Strażaku. Piśmie poświęconym pożarnictwu i sprawom Straży Ogniowych Ochotniczych miejskich i wiejskich” ukazał się Wyciąg ze Sprawozdania Straży Ogniowej Ochotniczej w Pruszkowie i Żbikowie za rok 1912 – skrót niewątpliwie dłuższego sprawozdania, dokumentującego pierwszy rok działalności pruszkowskiej Straży Ogniowej. Tekst o tyle ciekawy, że obok wykazu nazwisk i statystyk prezentuje również bogaty w detale przyczynek do historii powołania i działalności pruszkowskiej straży w pierwszych latach XX wieku.

Wyciąg ze Sprawozdania Straży Ogniowej Ochotniczej w Pruszkowie i Żbikowie za rok 1912

„Strażak”, kwiecień 1913 r.

Potrzebę utworzenia straży w Pruszkowie i Żbikowie odczuwało wielu mieszkańców, bo doprawdy trudno sobie wyobrazić bez straży ogniowej miasta, że tak nazwę nasze urzędowe „wsie” Pruszków i Żbików, mająco już w r. 1904 przeszło 9,000 mieszkańców— miasta, posiadające gęste skupienia domów i cieszących się dobrobytem posesyonaryuszów, czego oczywistym dowodem jest wyrastanie 2-ch i 3-ch piętrowych kamienic na polach, niedawno jeszcze kartoflami obsadzonych, trudno sobie wyobrazić te tysiące mieszkańców, nieczułych na mogący im zagrozić żywioł. A jednak fakty dowiodły, że założenie straży napotykało trudności nie tylko, jak zwykle natury zewnętrznej.

W roku 1904 kilka osób dobrej woli podjęło kroki w cela zorganizowania straży i zwróciło się do obywateli na zebraniu wioskowem o pomoc materyalną. Projekt ten napotkał przeciwników i upadł; konserwatyści wioskowi argumentowali: „W Pruszkowie pożarów nie bywa więc i straż nie potrzebna”, jednakże w pewnym gronie osób wciąż noszono się z zamiarem utworzenia straży i oto w październiku z inicyatywy hrabiostwa Jadwigi i Antoniego Potuiickich postanowiono podjąć starania o założenie tej instytucyi w pierwszej odezwie, którą podpisali pp. kr. A. Potulicki, T. Bagdach i J. Szczepkowski zaproszono 40 u wybitniejszych przedstawicieli Pruszkowa i Żbikowa na zebranie organizacyjne.

Na zebraniu tem, odbytem w dniu 30 października 1910 roku, postanowiono wnieść podanie do władz o zatwierdzenie Towarzystwa Ochotniczej Straży Ogniowej w Pruszkowie i Żbikowie.

Pozwolenie władz na założenie straży dopiero w początkach maja 1911 r. doręczono założycielom, poczem w dn. 18 maja tegoż roku zostało zwołane pierwsze organizacyjne zebranie członków założycieli, którzy z pośród siebie powołali tymczasowy Zarząd, składający się z pp. Józefa Troetzera, Teodora Bagdacha, Miłosza Chełmińskiego, Jana Augustynowicza, Aleksandra Głowackiego, Kazimierza Piotrowskiego i Jana Szczepkowskiego. Zarząd ten upoważnionym został do zapisywania kandydatów na członków straży, ochotników i ofiarodawców, oraz gromadzenia funduszów lub deklaracji na nie.

Tymczasowy Zarząd podczas kilkomiesięcznej swej pracy prowadził agitacyę w kierunku zjednywania dla straży członków czynnych i funduszów i zebrał 180 deklaracyi na członków czynnych, bądź ofiarodawców; deklaracyi na składki jednorazowe i roczne wpłynęło na sumę rb. 1,500, prócz tego zebrano w gotowiźnie 242 rb. z dobrowolnych ofiar.

Jedną z przykrych stron w pracach Tymczasowego Zarządu były trudności w zatwierdzeniu prze władze członków pragnących wstąpić do szeregów—to opóźniło znacznie rozpoczęcie działalności Straży. Formalności zostały jednak załatwione i w dn. 17 marca 1912 r. odbyło się pierwsze Ogólne Zebranie straży z udziałem 42 członków rzeczywistych i 50 ofiarodawców i ochotników. Zebranie to wyłoniło obecny Zarząd, który zaraz przystąpił do urzeczywistnienia projektów ogólnego zebrania i pozytywnego utworzenia straży.

Zaraz w początku kupno lub wydzierżawienie placu na szopę ze względu na brak funduszów przedstawiało znaczne trudności, ale Prezes Straży, hr. Antoni Potulicki, przychodzi z pomocą, ofiarując bezinteresownie na przeciąg dwuch lat miejsce pod szopę na tabor ogniowy i plac dla ćwiczeń — z uszczerbkiem własnego dziedzińca, i w Żbikowie — p. Orłowski ofiarowuje w tym samym celu na 5 lat plac w swym podwórzu.

W początkach kwietnia Naczelnik Straży już rozpoczyna ćwiczenia szeregów, Zarząd zamawia tabor i mundury dla strażaków, przystosowując się do kosztorysu w sumie 4,000 rb. W początkach maja już sformowano oddziały i przystąpiono do budowy szopy. — W celu wyćwiczenia strażaków w akcyi ratunkowej buduje się w czerwcu trzypiętrową ścianę specjalną, a dla alarmowania straży w razie pożaru zaprowadza się sygnalizację trąbkową, a prócz tego dla większego bezpieczeństwa, ustanawia się dyżury strażaków w remizie Pruszkowskiej. 24 czerwca Straż odbiera narzędzia z fabryki i przeprowadza do remizy.

Bolączką Straży pozostaje brak koni, których późne dostarczanie utrudnia pośpiech w wyjeździe do ognia, pociechą — sympatya jaką straż pozyskuje u mieszkańców, a wyrazem pomoc materyalna, bo oto urządzone w lipcu i sierpniu zabawy dały 577 rb. czystego dochodu, a i z zewnątrz znaczna pomoc przybyła, ponieważ Tow. Ubezpieczeń od Ognia ofiarowało 1163 rb.

Zwyczajem w Strażach przyjętym następuje w dniu 25 sierpnia uroczyste poświęcenie i otwarcie Straży — po nabożeństwie ćwiczenia i przyjęcie gości — przedstawicieli innych straży, którzy z uznaniem wyrażają się o dokonanych postępach strażaków.

• 

Zbliżają się chłody, Zarząd chciałby dać strażakom cieplejsze mundury, ale koszt tychże wyniósł by przeszło 1,000 rb.—na skromne fundusze straży — to za dużo, odkłada więc do lepszych czasów.

Wreszcie przebyliśmy ten rok pierwszy naszej pracy i oto stoimy wobec tego co jest, a co jest i jakie są ściślejsze rezultaty pracy w zespole, wykażą dalsze szczegółowe sprawozdania, na zakończenie jednak muszę zaznaczyć jeden fakt doniosłego znaczenia: uchwalenie w dniu 15 Marca 1913 r. przez Ogólne Zebranie wsi Pruszków stałego zasiłku dla Straży w sumie rb. 600 rocznie.

Suma, ta aczkolwiek w naszych warunkach poważna, nie odgrywa tak wielkiej roli, jak sam fakt jednogłośnego uchwalenia przez posesyonaryuszów Pruszkowskich stałego opodatkowania się na straż, którą uznają za instytucyę pożyteczną i prawie niezbędną. Taka opinja wydana przez to samo ogólne Zebranie, które przed 9-ciu laty lekceważyło projekt założenia Straży — jako zbytecznej w Pruszkowie — dowodzi taktu, że się u nas odbywa proces kulturalnego rozwoju, że ogół się uspołecznia i odczuwa możliwą szkodę bliźniego, wykracza po za swoje „ja” niesie grosz na użytek społeczny. Zrozumienie ideałów i czynna pomoc miejscowego społeczeństwa, to najlepsza rękojmia rozwoju naszej straży, to daje nam przeświadczenie że po niedługim czasie stanie ona na wysokości swego zadania jako instytucya społeczna w wielkim przedmieściu Stolicy.

Działalność Zarządu od dn. 17 marca 1912 r. po dz. 31 grudnia t.r.

Skład Zarządu: Mocą wyborów dokonanych w dn. 17 marca 1912 r. przez ogólne zebranie do Zarządu weszli na rok jeden pp: Antoni Hrabia Potulicki — Prezes Towarzystwa, Jan Szczepkowski, Teodor Bagdach i Miłosz Chełmiński—członkowie Zarządu; Karol Pijanowski, Stan. Kwiatkowski i Jan Benedykciński—ich zastępcy. Z mocy zajmowanych stanowisk do Zarządu wchodzili pp. J. Troetzer jako Naczelnik Staży i P. Tański jako zarządzający majątkiem Towarzystwa.

Komisja Rewizyjna: Walne zebranie na członków komisyi rewizyjnej powołało pp. M. Wilczyńskiego, J. Orłowskiego i Jana Augustynowicza, na zastępców zaś pp. A. Fijalskiego i Teodora Bagdacha (junjora).

Podział czynności: W dniu 17 marca 1912 roku Zarząd z pośród siebie powołał p. J . Szczepkowskiego na vice-prezesa, p. T. Bagdacha na skarbnika i p. M. Chełmińskiego na sekretarza. Obowiązki sekretarza p. Chełmiński pełnił do dn. 5 lipca, poczem zrzekł się mandatu, wobec czego na sekretarza Zarząd powołał p. J. Benedykcińskiego.

W myśl uchwały Zarządu z dn. 20 marca na zebrania Zarządu byli zapraszani członkowie komisyi rewizyjnej, aby mieli możność ciągłego czuwania nad prawidłowem wydatkowaniem grosza publicznego.

Skład Towarzystwa: Pruszkowko–Żbikowskie Towarzystwo straży ogniowej ochotniczej składa się: z członków rzeczywistych, ofiarodawców dożywotnich i ochotników.

W dniu 31 grudnia 1912 roku w Towarzystwie pozostawało członków rzeczywistych z Pruszkowa 21, Członków założycieli 7, Pruszkowa 8, rzeczywistych ze Żbikowa 14, założycieli 7, — razem 50. Członków ofiarodawców dożywotnich z Pruszkowa 5, z okolicy 3, — razem 8. Członków z Pruszkowa 68, z Żbikowa 33, z okolicy 7 —razem 108. Członków ochotników z Pruszkowa 46, z Żbikowa 7, z okolicy 1,—razem 54.

Inwentarz Straży Ogniowej na dzień 31 grudnia 1912 r. przedstawiał wartość rb. 5472. Obroty kasowe w roku sprawozdawczym zamykają się w sumie rb. 3,849 kop. 67.