Delegacja Muzeum Dulag 121 wspólnie z byłymi więźniarkami i ich rodzinami, przedstawicielami Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych oraz członkami Fundacji Cultura Memoriae wzięła udział w 80. rocznicy oswobodzenia obozu KL  Ravensbrück. Podczas pięciodniowego wyjazdu Iwona Drożyner i Weronika Wosińska-Miler odwiedziły cmentarz w Fürstenbergu, Miejsce Pamięci i Przestrogi  Ravensbrück, teren byłego podobozu Grünebergu i obozu koncentracyjnego Sachsenhausen.

Założony w 1938 r. KL Ravensbrück był jednym z najcięższych niemieckich obozów koncentracyjnych przeznaczonych dla kobiet podejrzanych o wrogą działalność wobec III Rzeszy. Trafiło tam około 130 tys. kobiet 27 różnych krajów, w tym około 40 tys. Polek. Więźniarki były w nim wykorzystywane do niewolniczych prac  m.in. w niemieckim przemyśle zbrojeniowym. Umierały z wycieńczenia, głodu, przepracowania i fatalnych warunków sanitarnych. Na terenie obozu Niemcy prowadzili zbrodnicze eksperymenty medyczne na więźniarkach. Operacjom poddano również 74 Polki z tzw. transportu warszawsko-lubelskiego.

Podczas Powstania Warszawskiego i po jego zakończeniu do niemieckiego obozu koncentracyjnego dla kobiet kierowano również transporty z ludnością cywilną. Szacuje się, że od połowy sierpnia do pierwszej połowy października 1944 r. z obozu przejściowego w Pruszkowie do KL Ravensbrück zwywieziono około 12 tysięcy kobiet, dziewcząt i dzieci. Obóz koncentracyjny Ravensbrück został oswobodzony 30 kwietnia 1945 r. przez żołnierzy Armii Czerwonej.

Dzięki pomocy i uprzejmości pracowników Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, na czele z jego Prezesem Ministrem Lechem Parellem, kustoszki z Muzeum Dulag 121 mogły wziąć udział w szeregu uroczystości zorganizowanych w ramach 80. rocznicy oswobodzenia obozu KL  Ravensbrück wspólnie z pracownikami Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych oraz członkami Fundacji Cultura Memoriae.

Pierwszym przystankiem był cmentarz w Fürstenbergu, gdzie znajduje się mogiła Polek, więźniarek KL Ravensbrück rozstrzelanych w 1942 r. oraz grób Marka Rzewuskiego, czteromiesięcznego niemowlęcia, którego matka prawdopodobnie trafiła do KL Ravensbrück w konsekwencji przymusowego wysiedlenia z powstańczej Warszawy. Podczas tej kameralnej wizyty razem z Panią Barbara Piotrowską, byłą więźniarką obozu Dulag 121 i KL Ravensbrück, Michałem Syską Zastępcą Szefa UdSKiOR, Barbarą Oratowską, Zastępcą Dyrektora Muzeum Narodowego w Lublinie i Hanną Nowakowską, Prezes Fundacji Cultura Memoriae i potomkami rodzin byłych więźniarek, złożyliśmy wiązanki i zapaliliśmy znicze na miejscach pochówku polskich ofiar. Przy grobie zamordowanych Polek został również odczytany Apel Pamięci. W intencji zmarłych i zamordowanych ks. Robert Ogrodnik odmówił modlitwę.

Odwiedziliśmy również teren byłego podobozu w Grünebergu, gdzie 2 maja odbyły się uroczystości związane z jego wyzwoleniem. Powstały w grudniu 1942 r. podobóz Grüneberg był filią KL  Ravensbrück w którym więźniarki były zatrudniane do przymusowej pracy w pobliskiej fabryce zbrojeniowej. O nieznośnych warunkach jakie panowały w czasie ostatniej fazie funkcjonowania obozu w Grünebergu możemy dowiedzieć się z relacji Danuty Hilkner, która przebywała tam od kwietnia 1942 r. do kwietnia 1945 r.: W fabryce o ile był alarm, zatrzymano maszyny i wychodziłyśmy do rowów biegiem. Rowy były w niedostatecznej ilości wpychano nas do nich i upychano kolanami, to było gorsze niż siedzenie w fabryce. W lecie kobiety w schronach mdlały, w zimie marzły. W czasie alarmu w bloku nie miał też prawa nikt przebywać. Jeśli alarm był w nocy ponieważ obawiano naszej ucieczki, szłyśmy nie do rowów, lecz do podziemi pod fabryką. W izbie przeznaczonej dla 60-ciu osób było nas 200 lub nawet 300. Drzwi od korytarza zamykano nam. W schronie było okropnie duszno[1].

Niezwykle ważnym punktem naszej wyprawy było zwiedzenie Miejsce Pamięci i Przestrogi  Ravensbrück. Podczas wizyty na terenie byłego obozu dla kobiet Pani Barbara Piotrowska opowiedziała nam o koszmarze wypędzenie z Warszawy oraz o swoim pobycie w pruszkowskim obozie przejściowym i obozie koncentracyjnym. Pani Barbara jako 9-letnia dziewczynka wraz z rodzicami została wypędzona 29 września z Warszawy do obozu Dulag 121. Stamtąd rodzinę wysłano do obozów koncentracyjnych: ojca Antoniego do KL Neuengamme, gdzie zginął, a matkę Martę z córką do KL Ravensbrück.

Wieczorem, 3 maja w Miejscu Pamięci i Przestrogi  Ravensbrück odbył się koncert „Siła Miłości” poświęcony pamięci kobiet więzionych w KL Ravensbrück przygotowany wspólnie przez Stowarzyszenie Prawy Brzeg, Rodzinę Więźniarek Niemieckiego Obozu Koncentracyjnego Ravensbrück i Instytut Pamięci Narodowej. Podczas tego wydarzenia mogliśmy usłyszeć wiersze byłych więźniarek obozu w muzycznych aranżacjach w reżyserii Andrzeja Roga.

4 maja 2025 roku, na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego Ravensbrück odbyły się centralne uroczystości upamiętniające 80. rocznicę jego oswobodzenia. W wydarzeniu udział wzięły byłe więźniarki, ich rodziny, przedstawiciele władz państwowych oraz delegacje z całej Europy. W oficjalnych uroczystościach wzięło udział 11 Ocalałych, w tym dwie byłe więźniarki obozu przejściowego Dulag 121, które trafiły do KL Ravensbrück w czasie Powstania Warszawskiego i po jego zakończeniu: Pani Barbara Piotrowska i Pani Janina Iwańska. W składzie polskiej oficjalnej delegacji znaleźli się m.in.  Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Hanna Wróblewska, Zastępca Szefa UdSKiOR, Michał Syska, Zastępca Prezesa IPN dr Mateusz Szpytma i Ambasador RP w Niemczech, Jan Tombiński. Podczas oficjalnych uroczystości głos zabrała dr Andrea Genest, dyrektorka Miejsca Pamięci Ravensbrück, Ambra Laurenzi, przewodnicząca Międzynarodowego Komitetu Ravensbrück, Ingelore Prochnow, była więźniarka, która podzieliła się wspomnieniami z czasu pobytu w obozie, a także Hanna Wróblewska, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

W części religijnej Hanna Nowakowska z Klubu Byłych Więźniarek KL Ravensbrück odczytała modlitwę Ravensbrück. Następnie odmówiono żydowski Kaddisz. Odczytano też fragmenty wspomnień byłych więźniarek przy akompaniamencie Młodzieżowej Orkiestry Meklemburgii-Pomorza Przedniego. Wspólnie z pozostałymi delegacjami przedstawicielki Muzeum Dulag 121 złożyły kwiaty i zapaliły znicze przy pomniku „Niosąca”.

Po południu odbyło się nabożeństwo w języku polskim, przygotowane przez Polską Misję Katolicką w archidiecezji berlińskiej. Mszę Świętą koncelebrował kapelan Rodziny Ravensbrück, wiceprezes Fundacji Cultura Memoriae ks. Robert Ogrodnik. Upamiętniała ono polskie kobiety więzione w Ravensbrück.

4 maja odwiedziliśmy również obóz koncentracyjny Sachsenhausen i Oranienburg, do którego w czasie Powstania Warszawskiego i po jego zakończeniu trafiło około 3 tys. osób. Wzięliśmy udział w oficjalnych uroczystościach z okazji 80. rocznicy wyzwolenia KL Sachsenhausen, w których również uczestniczyli byli więźniowie obozu Dulah 121: Jerzy Zawadzki i Bogdan Bartnikowski. Była to też okazja do zwiedzenia pozostałości po niemieckim obozie koncentracyjnym, który funkcjonował w okresie od 1936 do 1945 r.

Składamy serdeczne podziękowania dla Pana Ministra Lecha Parella, Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych za możliwość wzięcia udziału w 80. rocznicy oswobodzenia obozu KL  Ravensbrück i KL Sachsenhausen, a także pracownikom UdSKiOR, w szczególności Pani Alicji Marciniak i Marcinowi Dąbkowskiemu za pomoc i życzliwość okazaną w czasie wyjazdu.

Chcielibyśmy szczególnie podziękować Pani Barbarze Piotrowskiej za niezwykłą lekcje historii, której nam udzieliła. Jej doświadczenia związane z okresem okupacji niemieckiej, pobytem w obozie Dulag 121 w Pruszkowie i KL Ravensbrück są jedynym w swoim rodzaju świadectwem okrucieństwa i niewyobrażalnego cierpienia, których zaznaje w czasie każdej wojny ludność cywilna. Jej historia to także przestroga dla obecnych i przyszłych pokoleń.

Dziękujmy także rodzinom byłych więźniarek KL Ravensbrück za okazane nam zaufanie i za rozmowy, które stały się okazją do wysłuchania historii na temat losów ich bliskich więzionych w obozie, a także wymiany myśli i na temat doświadczeń drugiego i trzeciego pokolenia.

[1]     F. Bruder, „Łzy przyszły przed radością” Jakie byłe polskie więźniarki opisywały wyzwolenie z podobozu Grüneberg i kobiecego obozu koncentracyjnego Ravensbrück, Lagergemeinschaft Ravensbrück/Freundeskreis e. V (LGRF), 2025