Pod koniec stycznia obchodzić będziemy 78. rocznicę wywózki pruszkowskich Żydów do warszawskiego getta. Serdecznie zachęcamy do włączenia we wspólne upamiętnienie tragicznych losów pruszkowskiej gminy żydowskiej. Spotykamy się w sobotę 26 stycznia o godz. 17 na placu przy ulicy Bolesława Prusa, gdzie mieściła się pruszkowska bożnica i mykwa – wejście bramą przy numerze 38/40. Wydarzenie organizują wspólnie: Marian Skwara, Książnica Pruszkowska i Muzeum Dulag 121.

Macewa pamięci społeczności żydowskiej Pruszkowa i okolic umieszczona w Muzeum Martef Hashoah na górze Syjon w Jerozolimie. Źródło: „Sefer Pruszków. Księga pamięci Pruszkowa, Nadarzyna i okolic” (Książnica Pruszkowska 2016)

W listopadzie 1940 roku ponad 1300 pruszkowskich Żydów przesiedlono do getta – 21 domów mieszczących się w kwartale ulic Pęcickiej (obecnie Armii Krajowej), Komorowskiej, Ceramicznej i Polnej, gdzie zmuszeni byli mieszkać w uwłaczających warunkach sanitarnych. Część z nich zmuszana była do niewolniczej pracy w Warsztatach Kolejowych na Żbikowie. 30 stycznia 1941 roku hitlerowcy rozpoczęli wywózkę jego mieszkańców do warszawskiego getta. W „Archiwum Ringelbluma” zachowała się anonimowa relacja przedrukowana w „Seferze Pruszków. Księdze pamięci Pruszkowa, Nadarzyna i okolic”:

W czwartek 30 stycznia 1941 roku o ósmej rano, kiedy wszyscy żydowscy mieszkańcy od najstarszego do najmłodszego znajdowali się już na ulicy, przyjechały pierwsze ciężarówki i zabrały pierwszy transport kobiet, dzieci i starszych mężczyzn, po czym odprowadzono ich do warsztatów, gdzie odbywała się kąpiel i dezynfekcja żydowskich wysiedleńców z Pruszkowa. Do czwartej popołudniu trwał przewóz wszystkich ludzi i bagażu. Tymczasem zdarzył się bardzo wstydliwy incydent podczas kąpieli. Otóż grupa żołnierzy wdarła się do wagonu, w którym odbywała się parówka, i nie dość, że pewnej części żydowskich kobiet i dziewcząt ogolono całkowicie włosy, to w dodatku zmuszono je, aby dały się sfotografować. Następnie, gdy władze się przekonały, że nie sposób wszystkich poddać parówce i kąpieli, wsadzono wszystkich ludzi do specjalnego pociągu i przewieziono do Warszawy. Podróż trwała prawie cztery godziny i w końcu o dziewiątej wieczorem pociąg przybył do Warszawy na Dworzec Gdański.

Ogromna większość pruszkowskich Żydów zginęła później w komorach gazowych w Treblince, gdzie znajduje się pamiątkowy kamień im poświęcony. Wszystkich, którzy chcieliby upamiętnić tragiczne losy Pruszkowiaków, których deportowano do warszawskiego getta, a następnie do obozu śmierci w Treblince, zapraszamy do wspólnego zapalenia światełka w miejscu szczególnym dla pamięci o pruszkowskiej gminie żydowskiej – na placu przy ul. Bolesława Prusa, gdzie mieściła się m.in. pruszkowska bożnica, mykwa oraz biuro gminy żydowskiej.

Komitet organizacyjny:

Marian Skwara – znawca dziejów Pruszkowa, autor „Pruszkowscy Żydzi. Sześć dekad zamkniętych Zagładą”
Grzegorz Zegadło – dyrektor Książnicy Pruszkowskiej
Małgorzata Bojanowska – dyrektor Muzeum Dulag 121