W sierpniu 1914 r. z inicjatywy Józefa Piłsudskiego zawiązana została Polska Organizacja Wojskowa (POW) – konspiracyjna organizacja niepodległościowa utworzona do walki z rosyjskim a później niemieckim zaborcą. POW pod dowództwem J. Piłsudskiego, a od 1917 r. pod wodzą płk. Edwarda Rydza-Śmigłego, wsławiła się wieloma udanymi akcjami wywiadowczo-dywersyjnymi oraz zbrojnymi na terenie Królestwa Polskiego, a także Rosji, Ukrainy i Galicji. Rozwiązana została 11 XI 1918 roku.

Pruszkowski oddział POW, „Głos Pruszkowa” nr 3, 15 XI 1918 r.

Pruszkowski oddział POW liczył ok. 40 osób. Wiele spośród nich wcześniej zaangażowanych było w działalność niepodległościową, m.in. w Straży Ogniowej, której ćwiczenia były przykrywką dla ćwiczeń wojskowych. Oddziałem dowodził Jan Ptasznik, pracownik apteki Jana Bielawskiego (także peowiaka), w której od lutego 1916 r. mieściła się pruszkowska Komenda POW.

Apteka Jana Bielawskiego, której budynek stoi do dziś przy ul. 3 Maja 27

To stamtąd 11 XI 1918 r. dwa oddziały POW wyruszyły, aby rozbroić niemieckie posterunki. Pierwszy, 14-osobowy oddział pod dowództwem J. Ptasznika, rozbroił żandarmów niemieckich na posterunku przy przejeździe kolejowym na Żbikowie (przy ul. 3 Maja), głównych koszarach przy Klonowej B oraz na posterunku na dworcu kolejowym. Drugi, 20-osobowy oddział, po obsadzeniu posterunków na Żbikowie i moście kolejowym nad Utratą udał się do koszar niemieckich. Tam spotkali komendanta Ptasznika, który nakazał im rozbrojenie posterunków na żbikowskiej Papierni (ul. Broniewskiego 1), w Utracie (dziś Piastów) oraz posterunku żandarmerii w domu Józefa Bielawskiego (ul. B. Prusa 32).

MAPKA

Żandarmi nie stawiali oporu. W dziesiątą rocznicę wydarzeń redaktor „Głosu Pruszkowa” (nr 3, 11, XI 1928) w artykule „Wypadki listopadowe” wspominał:

Tłumy ludności! towarzyszyły przy rozbrajaniu, manifestując swą radość. O godzinie 6 wieczorem rozbrajanie zostało zakończone i został niezwłocznie ogłoszony stan wyjątkowy.

Tego samego dnia komendant Ptasznik wkroczył do siedziby Rady Miejskiej, obwieszczając, że obejmuje funkcję komendanta miasta, odpowiedzialnego za bezpieczeństwo publiczne. Zachował się protokół Rady Miasta sporządzony 11 listopada 1918 r. przez radnego Augustynowicza, w którym czytamy:

W trakcie dyskusji zgłosił się na zebranie Komendant miejscowej polskiej siły zbrojnej p. Ptasznik i oświadczył, że z rozkazu władz wojskowych w Warszawie został mianowany komendantem miasta i okolicy – i obejmuje pieczę nad bezpieczeństwem publicznem; organizacja straży obywatelskiej może współdziałać z organizacją wojskową pod jego komendą, otrzymując od takowej pomoc zbrojną. Wobec uwagi, że broń dostaje się w ręce czynników niepowołanych – proponuje Komendant Ptasznik wybrać z pośród obywateli Komisję Kwalifikacyjną dla nowowstępujących do organizacji wojskowej.

POW sprawowało władze do 3 XII 1918 r., kiedy przekazało ją ponownie w ręce Rady.