Muzeum Dulag 121 to nowoczesna, multimedialna ekspozycja poświęcona obozowi przejściowemu dla ludności cywilnej wygnanej z Warszawy podczas Powstania Warszawskiego. Nowe Muzeum powstało na terenie dawnego obozu Dulag 121 w Pruszkowie.

Ekspozycja Dulag 121 składa się z pięciu części, poświęconych Powstaniu Warszawskiemu, exodusowi Warszawy, funkcjonowaniu Dulagu 121, pomocy dla obozu i ostatniemu okresowi jego działalności. Wśród wyeksponowanych obiektów są m. in. oryginalna opaska pracownika kuchni obozowej, kubek i łyżki, należące do więźniów obozu, ołowiane żołnierzyki, wyniesione z Warszawy przez dziecko oraz odręczny list Jarosława Iwaszkiewicza dotyczący losu więzionych w obozie pruszkowskim ludzi kultury. Szczególnie poruszającą i symboliczną pamiątką są klucze, demonstracyjnie wyrzucane na pruszkowską rampę kolejową przez wywożonych w głąb Rzeszy warszawiaków, zebrane przez sześcioletniego Andrzeja Slaskiego.

Jednym z elementów scenograficznych ekspozycji jest kanał (taki sam jak w halach warsztatów kolejowych, w których przetrzymywano warszawiaków) wypełniony przedmiotami, które wypędzeni przynieśli ze sobą do obozu – walizkami, tobołami z pościelą i odzieżą, naczyniami, zabawkami itd. Po jego obu stronach umieszczono stanowiska z wywiadami udzielonymi przez osoby, które przeszły przez Dulag oraz osoby niosące pomoc wypędzonym.

Dwie prezentacje multimedialne stanowią rozwinięcie tematów z fasad poświęconych Dulagowi 121 i pomocy dla obozu. W każdym z kiosków znalazły się fotografie, dokumenty, relacje, wycinki z prasy, mapy i szkice. Obok nich umieszczono replikę fragmentu wagonu bydlęcego – takiego, jakimi warszawiaków wywożono z obozu na dalszą tułaczkę. W kinie znajdującym się na ekspozycji wyświetlane będą filmy i zapętlona prezentacja fotografii.

HISTORIA OBOZU DULAG 121:

Kiedy upadło Powstanie Warszawskie, gehenna mieszkańców Warszawy dopiero się rozpoczęła. Pozbawieni domów i większości dobytku, trafili do obozów przejściowych, skąd wywiezieni zostali na roboty do Rzeszy, do obozów koncentracyjnych i w głąb Generalnego Gubernatorstwa. Dla większości z nich pierwszym etapem tułaczki stał się Dulag 121 – obóz przejściowy dla ludności cywilnej utworzony w Pruszkowie.

Obóz został założony przez Niemców 6 sierpnia 1944 r. na terenie Warsztatów Naprawczych Taboru Kolejowego. Począwszy od następnego dnia trafiali do niego wysiedleni warszawiacy. Do 16 stycznia 1945 r., kiedy niemiecka załoga Dulagu uciekła przed zbliżającą się ofensywą Armii Czerwonej, przez obóz pruszkowski przeszło około 650 tys. ludzi. Stąd trafili na roboty do Rzeszy, do obozów koncentracyjnych i w głąb Generalnego Gubernatorstwa.

HISTORIA MUZEUM DULAG 121:

Prace nad powstaniem Muzuem trwały rok. 2 października 2009 roku wmurowano kamień węgielny pod budowę Muzeum Dulag 121, mającego upamiętnić martyrologię więzionych tam warszawiaków. Wkrótce potem Starostwo Powiatowe w Pruszkowie zwróciło się do Muzeum Powstania Warszawskiego o pomoc merytoryczną w stworzeniu ekspozycji. Projekt Muzeum stylistycznie nawiązuje do ekspozycji stałej Muzeum Powstania Warszawskiego, tworząc naturalną kontynuację i uzupełnienie historii Powstania.

W lipcu 2010 Starosta Pruszkowski Elżbieta Smolińska rozpoczęła się zbiórkę pamiątek związanych z obozem Dulag 121 oraz ogłosiła konkurs na logo Muzeum Dulag 121. Wpłynęły 34 projekty, które oceniało Jury w składzie: Elżbieta Smolińska – Starosta Pruszkowski, Zdzisław Zaborski – Przedstawiciel Środowisk Kombatanckich, Irena Horban – Przedstawiciel Środowisk Kombatanckich, Paweł Ukielski – Zastępca Dyrektora Muzeum Powstania Warszawskiego, Alina Dorada Krawczyk – artysta plastyk. 27 sierpnia 2010 Muzeum ogłosiło wyniki i przestawiono zwycięski projekt autorstwa Jarosława Leśniewskiego.