Przygotowana przez Muzeum Dulag 121 wystawa, nad którą patronat honorowy objął Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Marek Kuchciński, przedstawia historię przymusowego wysiedlenia ludności cywilnej Warszawy podczas Powstania Warszawskiego i tuż po jego zakończeniu. Wystawa akcentuje zwłaszcza nieznany szerszej publiczności temat pomocy niesionej wypędzonym w obozie Dulag 121 w Pruszkowie, a także w okolicznych miejscowościach oraz na terenie Generalnego Gubernatorstwa.

Uroczystości otwarcia wystawy „Solidarność i wsparcie” w dniu 6 października towarzyszyć będzie konferencja z udziałem prof. Jana Żaryna, który wygłosi wykład „Wypędzenia Polaków w latach II wojny światowej i niesiona im pomoc – wyjątkowe doświadczenie”. Podczas konferencji w Sejmie RP wystąpią również świadkowie historii oraz przedstawiciele ich rodzin m.in.: Janusz Feiner, Krystyna Czerny, Irena Horban, Barbara Majewska – Luft, Danuta Charkiewicz – Topolska, Andrzej Znojkiewicz oraz Maria Makowska. Na zakończenie uroczystości w Sejmie zaplanowano również pokaz filmu Grzegorza Szuplewskiego „Exodus Warszawy 1944”.

Wystawa „Solidarność i wsparcie” to pierwsze tego typu przedsięwzięcie poświęcone tak obszernie tematowi akcji pomocowej dla ludności cywilnej wygnanej z Warszawy w czasach Powstania Warszawskiego. Mimo, że jest to historia, która dotyczy losów tysięcy Warszawiaków, temat akcji pomocowej jest nieznany i przez lata nie doczekał się szerszego opracowania.

Temat wystawy: Wystawa planszowa „Solidarność i wsparcie” opowiada o zakrojonej na szeroką skalę akcji pomocowej wygnanym z Warszawy, w którą w okresie od początku sierpnia 1944 r. do końca pierwszej połowy 1945 r. zaangażowało się tysiące osób, wśród nich przedstawiciele legalnie i konspiracyjnie działających organizacji pomocowych m.in.: Rady Głównej Opiekuńczej, Armii Krajowej, Polskiego i Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, zakonów i parafii, a także tysiące wolontariuszy. Pomoc organizowana była wszędzie tam, gdzie trafiali wygnani z Warszawy, a więc w obozach przejściowych w Pruszkowie (a od października 1944 roku także w obozach w Piastowie i Ursusie), w miasteczkach i wsiach południowo-zachodniego rejonu podwarszawskiego (m.in. Pruszków, Piastów, Komorów, Milanówek, Podkowa Leśna, Brwinów), a także na terenie Generalnego Gubernatorstwa, gdzie zsyłano wypędzonych ze stolicy niezdolnych do pracy przymusowej: ludzi starych i chorych, okaleczonych w Powstaniu Warszawskim i kobiety z małymi dziećmi. Według danych szacunkowych liczba wywiezionych do Generalnego Gubernatorstwa wynosić mogła nawet 350 tys. osób

Założenie wystawy: Mottem wystawy jest cytat z „Raportu z oblężonego miasta” Zbigniewa Herberta: „i jeśli Miasto padnie a ocaleje jeden / on będzie niósł Miasto w sobie po drogach wygnania”. Wypędzona w 1944 r. przez niemieckie oddziały z domów ludność cywilna – wedle różnych szacunków od 390 tys. do 650 tys. osób – niosła w sobie miasto, a od pierwszych miesięcy 1945 roku podjęła trud jego odbudowy. Podczas wygnania nie pozostawiono ich jednak samym sobie. W akcję pomocową dla wypędzonych z Warszawy zaangażowanych było kilkanaście, może nawet kilkadziesiąt tysięcy osób, w tym liczni pracownicy instytucji oraz wolontariusze niosący pomoc w odruchu serca i z poczucia solidarności z pokrzywdzonymi.

Założeniem wystawy „Solidarność i wsparcie” jest oddanie hołdu i przywrócenie pamięci wszystkich, którzy wykazali się solidarnością z wypędzonymi i okazali im wsparcie, oferując ciepły posiłek, zapraszając do swoich domów na nocleg, udzielając pomocy medycznej i duchowej. Solidarność i wsparcie – nawet jeśli wyrażały się one jedynie podaniem kromki chleba potrzebującemu – uważamy za postawy zasługujące na pamięć. Poprzez wystawę pragniemy także przywrócić pamięci sam temat, który nie doczekał się dotąd historycznego opracowania. Mamy nadzieję, że wystawa zwróci uwagę historyków na ten ciekawy wątek XX-wiecznej historii Polski i pozwoli przywrócić mu miejsce w pamięci i historiografii Powstania Warszawskiego.

O wystawie: Wystawa „Solidarność i wsparcie” na 20 planszach w syntetycznej formie przedstawia kolejne etapy wypędzenia ludności cywilnej Warszawy podczas Powstania Warszawskiego i po jego zakończeniu, ukazując je w perspektywie pomocy, z jaką wypędzeni spotykali się na każdym z nich.

Plansze są bogato ilustrowane zarówno materiałami źródłowymi: fotografiami oraz skanami dokumentów, jak i autorskimi mapami i wykresami, ukazującymi przebieg i skalę ówczesnych wydarzeń. Towarzyszy im narracja historyczna uzupełniona cytatami z raportów organizacji pomocowych oraz fragmentami relacji świadków historii. Tok narracji podzielony jest na cztery główne części. Część pierwsza poświęcona jest zarysowaniu kontekstu. Opowiadamy o losach ludności cywilnej w Powstaniu Warszawskim oraz historię przymusowego wyjścia z Warszawy: jego skalę, przebieg i drogi, którymi wypędzeni docierali do obozów przejściowych w Pruszkowie, Ursusie i Piastowie. W części drugiej szczegółowo omawiamy warunki, jakie panowały w obozie Dulag 121, jego filiach w Ursusie i Piastowie, oraz pomoc zorganizowaną przez polski personel zatrudniony w obozie: działalność kuchni obozowej i personelu medycznego. Część trzecia dedykowana jest akcji pomocowej zorganizowanej w Pruszkowie i okolicznych miejscowościach: Piastowie, Brwinowie, Komorowie, Podkowie Leśnej, Milanówku itd. W ostatniej części przedstawiamy formy pomocy i organizacje, które wspierały Warszawiaków wysłanych z Pruszkowa na teren Generalnego Gubernatorstwa.

Autorami scenariusza wystawy „Solidarność i wsparcie” są: Aleksandra Wojda, Maciej Boenisch i Małgorzata Bojanowska. Koncepcję graficzną przygotował Łukasz Kubacki. Wystawie towarzyszy katalog przygotowany przez Muzeum Dulag 121.

W terminie 29 października – 13 listopada 2016 r. planujemy prezentowanie wystawy w Domu Spotkań z Historią w Warszawie przy ul. Karowej 20. Już teraz serdecznie zapraszamy do jej obejrzenia.