„Powstanie Warszawskie bezspornie należy do najważniejszych wydarzeń w najnowszych dziejach Polski. Wydawałoby się więc, że zbadano i opisano wyczerpująco już wszystkie jego aspekty. Tymczasem losy mieszkańców stolicy w trakcie i po upadku Powstania, zwłaszcza ludności cywilnej, która zmuszona była opuścić miasto – to temat, który wciąż jeszcze czeka na kompleksowe opracowanie. Dwie bardzo ważne publikacje, przygotowane przez Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Muzeum Historyczne m.st. Warszawy i Instytut Historii PAN: Ludność cywilna w Powstaniu Warszawskim i Exodus Warszawy – ludzie i miasto po Powstaniu 1944 z pewnością nie wyczerpują tego tematu. Opracowanie i ocena wszystkich aspektów powstańczego zrywu Warszawy wciąż pozostaje problemem niezwykle złożonym.

Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie” miała swój skromny przyczynek do pogłębiania i popularyzowania wiedzy dotyczącej Powstania Warszawskiego, gdy w roku 2007 współorganizowała międzynarodową konferencję Prawda – Pamięć – Odpowiedzialność. Powstanie Warszawskie w kontekście stosunków polsko-niemieckich.

Powstanie jest tym wydarzeniem, do którego chcemy i musimy powracać. W ciągu 16 lat naszej działalności zgromadziliśmy cenny zbiór oryginalnych dokumentów, zdjęć, listów, spisanych wspomnień i innych pamiątek, które przez ponad 60 lat przechowywali sami poszkodowani lub ich spadkobiercy. Zetknęliśmy się tu z tysiącami ludzkich losów – losów warszawian, uczestników powstania i cywilów – uwiecznionych w dokumentach, na zdjęciach, w listach i w spisanych wspomnieniach. Jest to materiał historyczny, który dotyczy przede wszystkim tego, co spotkało powstańców i cywilnych mieszkańców Warszawy po godzinie „W”, w trakcie, a przede wszystkim po upadku Powstania, tego jak dokonano zagłady milionowego miasta i tego, co nastąpiło nazajutrz.

Rok 1944 przyniósł całkowitą zagładę Warszawy, śmierć 150 – 200 tys. cywili i ponad 16 tys. powstańców oraz przymusowe wypędzenie kilkuset tysięcy mieszkańców stolicy. Odbudowa miasta była ogromnym wysiłkiem dla całego społeczeństwa i zajęła kilka dziesięcioleci. Latami trwało poszukiwanie najbliższych, członków rodzin zaginionych w Powstaniu lub rozdzielonych w obozie w Pruszkowie. Wielu warszawian przeżyło tragizm ekshumacji masowych grobów i rozpoznawania swoich bliskich wśród ciał zmarłych. Losu tysięcy mieszkańców nigdy nie udało się ustalić.

Pomysł zorganizowania wystawy ukazującej dramatyczne losy mieszkańców Warszawy po upadku Powstania spotkał się z zainteresowaniem i przychylnym przyjęciem wielu instytucji i organizacji społecznych. W imieniu Fundacji „Polsko-Niemieckie Pojednanie” chciałbym wyrazić wdzięczność za wkład i wsparcie, jakiego udzieliło nam Biuro Kultury Urzędu m.st. Warszawy oraz serdeczne podziękować wszystkim naszym partnerom, którzy przyczynili się do powstania tej wystawy.

Cieszymy się i czujemy zaszczyceni tym, że możemy w jakimś stopniu przyczynić się do upamiętnienia losów cywilnych mieszkańców Warszawy, wymordowanych podczas samego Powstania, wypędzonych z miasta, wywiezionych do obozów koncentracyjnych i na roboty przymusowe, pomordowanych i osieroconych warszawskich dzieci oraz tych, którzy stracili swoich najbliższych, swój dom i dorobek całego życia. To przecież właśnie ludność Warszawy, o czym pisze Brytyjka Joanna K. M. Hanson w książce Nadludzkiej poddani próbie. Ludność cywilna Warszawy w powstaniu 1944 r., była jednym z największych bohaterów Powstania, a zarazem największą jego ofiarą.

Wystawą „Nazajutrz” chcemy po latach oddać hołd tym ludziom, wspominając i przybliżając ich tragiczne losy.”

Przewodniczący Zarządu Fundacji „Polsko-Niemieckie Pojednanie”
Dariusz Pawłoś