W międzywojennym Pruszkowie hucznie obchodzono kolejne rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Urządzano wówczas uroczyste pochody, akademie, koncerty i inne wydarzenia artystyczne. Przygotowaliśmy dla Państwa wybór wzmianek i relacji prasowych z zachowanych w zbiorach Mazowieckiej Biblioteki Cyfrowej i Biblioteki Narodowej numerów pruszkowskiej prasy – „Głosu Pruszkowa”, „Echa Pruszkowskiego”, „Tygodnika Pruszkowskiego” i „Ech Podmiejskich”. Niniejszy wybór nie jest wyczerpujący, lokalna prasa ukazywała się bowiem z przerwami, w dodatku nie wszystkie jej numery zachowały się do dziś dnia, ale daje on pewne wyobrażenie o tym, jak pruszkowianie świętowali dzień niepodległości, począwszy od pierwszej rocznicy w listopadzie 1919 r., aż do 1937 roku.

I. rocznica – rok 1919

W pierwszą rocznicę wielkiego dnia, którym chlubnie zapisały się karty ojczystej historji, Pruszków wykazał, że nie da się wyprzedzić innym miastom i również uroczyście obchodził Święto Wyzwolenia Polski.  Obchód rozpoczął się nabożeństwem w kościołach w Pruszkowie i Żbikowie. W Pruszkowie z inicjatywy Towarzystwa Krajoznawczego została odprawiona Msza Święta o godz. 9 rano, po której okolicznościowe kazanie  wygłosił Roguski. O godz. 10 rano z inicjatywy Koła Kolejarzy odbyło się nabożeństwo w Żbikowie podczas którego śpiewał chór kolejarski. A następnie bardzo podniosłe kazanie wygłosił ks. Urbański. Po południu w lokalu Koła Kolejarzy w Szwajcarni odbył się o godz. 4 ½ odczyt p. Rudnickiego, w którym prelegent podniósł znaczenie 11 Listopada, wykazał co w ciągu pierwszego roku odzyskanej niepodległości uczyniliśmy, a w końcu przemówienia nawoływał do wspólnej i usilnej pracy. Po odczycie odbyła się w ścisłym kółku kolejarzy zabawa towarzyska. O godz. 6 wieczorem z inicjatywy ks. Roguskiego był urządzony obchód dla dzieci miejscowych szkół w lokalu bursy w Żbikowie. Następnie z inicjatywy Tow. Krajoznawczego odbyła się w lokalu bursy uroczysta Akademja. Obchód rozpoczęto o godz. 8 wieczorem. Akademję rozpoczął okolicznościowym przemówieniem dr. Handelsman w krótkich słowach, zaznaczając znaczenie uroczystego obchodu pierwszej rocznicy odzyskania swobody i prawa samodzielnego i twórczego życia naszego narodu. Następnie redaktor p. Kwasiborski opowiedział szereg wspomnień z dnia rozbrajania, podnosząc zasługi Polskiej Organizacji Wojskowej, która stanowczej chwili pierwsza wystąpiła i rozbroiła Niemców, wzięła władzę wojskową w swe ręce, i zapewniła ład i porządek w kraju. Podniósł również zasługi społeczeństwa i innych organizacji, które do rozbrojenia się przyczyniły. Następnie wychowańcy bursy wykonali chóralną deklamację „Farysa”, która wypadła bardzo dobrze. Potem przemówił dr. Łuniewski. Wskazał on na ciągłe i stanowcze dążenie narodu do Wolności, której przemocą nas pozbawiono. Wskazał na liczne próby wystąpień zbrojnych, które acz nie przyniosły rezultatów natychmiastowych, przyciągały za sobą potoki krwi i Legjon bezimiennych bohaterów, co razem tworzyło opokę duszy narodowej. Krew bohaterów i ich w nas pamięć wskrzesiły Polskę do nowego życia. Na zakończenie Akademji chór bursaków pod kierunkiem p. Babickiego wykonał na głosy „Rotę”. Uczestnicy akademji w nader podniosłym nastroju opuszczali salę.
Tak minął w Pruszkowie dzień 9 Listopada b.r. – pierwszej rocznicy wyzwolenia Polski.
„Głos Pruszkowa” 1919, nr 16

VIII. rocznica – rok 1926

Dnia 14 b.m. w „Sokole” odbyła się uroczysta akademja w 8-mą rocznicę wypędzenia Niemców. Jednocześnie połączono akademję z uczczeniem zasług Henryka Sienkiewicza w rocznicę zgonu tegoż. Odczyt pt. „11 Listopada” wygłosił wiceburmistrz Józef Kwasiborski – uczestnik rozbrajania Niemców w Pruszkowie i b. komendant obwodu P.O.W. w Grodzisku. Poczem orkiestra sokolska pod batutą Szugajewa odegrała „Rotę”. Odczyt o Henryku Sienkiewiczu wygłosił prof. Małachowski z Warszawy, za który licznie zebrana publiczność dziękowała przeciągłemi brawami. W części koncertowej p. Drowa Leszczyńska z Komorowa odegrała kilka utworów Chopina. Na skrzypcach kilka utworów wykonał p. Switkiewicz. Akademja nosiła charakter bardzo poważny sprężyście kierowaną przez wiceprezesa „Sokoła” drucha K. Glińskiego. W podniosłym nastroju zebrana publiczność po brzegi wypełniająca salę, opuszczała akademję przy dźwiękach orkiestry sokolskiej.
„Echo Pruszkowskie” 1926, nr 16

IX. rocznica – rok 1927

Pruszków dzień 11 rb. Obchodził również uroczyście, lecz bez objawów tej pełnej zewnętrznej radości, jak to może było gdzieindziej. Z przykrością stwierdzić należy, iż w pochodzie, który przeszedł przez ulice miasta przy dźwiękach orkiestry Straży Ochotniczej, przy udziale szkół i związków politycznych, nie było ani jednej z organizacji społecznych, oświatowych itp.
„Echo Pruszkowskie” 1927, nr 16

Dziewiąta rocznica wypędzenia Niemców i faktycznej niepodległości Polski, znalazła swój wyraz w serji obchodów, któremi Pruszków uznał za właściwe uczcić historyczną datę. Uroczyste nabożeństwo w kościele przy współudziale szkół i organizacyj ze sztandarami, potem defilada oddziałów przysposobienia wojskowego przed dowódcą tutejszego obwodu, wreszcie pochód młodzieży szkolnej, przedstawicieli miasta z orkiestrą straży ogniowej na czele, do Kopca Kościuszki, gdzie po przemówieniu p. Szewczyka uczestnicy pochodu powrócili do swych lokali. Wieczorem odbyły się dwie akademje – w „Nowej Szwajcarnii” i w „Sokole”. Na tej ostatniej, szczelnie wypełniająca salę publiczność wysłuchała okolicznościowych przemówień prezesa dzielnicy mazowieckiej drucha Korewy oraz prelegenta z Warszawy. Na program koncertowy złożyły się: produkcje orkiestry symfonicznej pod dyr. p. Zagórskiego i orkiestry „Sokolskiej” pod dyr. p. Szugajewa oraz deklamacje.
„Echo Pruszkowskie” 1927, nr 16

Na uroczystym nabożeństwie w dn. 11 b.m. [listopada 1927 roku – przyp. red.] w Pruszkowskim kościele, zgromadziły się wszystkie szkoły z ciałem pedagogicznym in corporae. Ksiądz zaintonował „Boże coś Polskę”, i znów część młodzieży z trudem ledwie jedną zwrotkę przyśpiewała, a przy drugiej, szkolna rzesza już tylko gapiła się na nieliczne dorosłe osoby, które starały się śpiew kontynuować. Powtarza się to prawie w każde święto narodowe. Skonstatować więc trzeba fakt: młodzież szkolna nie umie słów nawet z dwóch zwrotek hymnu. Bolesny wstyd.
„Echo Pruszkowskie” 1927, nr 16

X. rocznica – rok 1928

 

Źródło: Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa

Jak podaliśmy w numerze poprzednim dla opracowania programu obchodu Święta Niepodległości w Pruszkowie został powołany specjalny Komitet Obchodu. (…) Program obchodu został zasadniczo podzielony na 2 części: pierwszą część stanowi program obchodu przez młodzież szkolną, drugą przez społeczeństwo starsze. Uroczystości przeznaczone dla młodzieży rozpoczną się w piątek wieczorem, uroczystości dla starszego społeczeństwa w sobotę wieczorem. Program obchodu dla młodzieży przewiduje uroczyste nabożeństwo w kościele w Pruszkowie, w sobotę o godz. 9 rano, po którem młodzież wróci: do szkół. W szkołach odbędą się odpowiednie poranki według programu, opracowanego przez szkoły. Wieczorem w sali Nowa Szwajcarnia odegrane zostaną 2 przedstawienia dla młodzieży przez zespół uczniów gimnazjum im. T. Zana, Obchód dla starszego społeczeństwa rozpocznie się w sobotę wieczorem capstrzykiem orkiestr połączonym z przemarszem przez miasto organizacji sportowych. Obchód w niedzielę rozpocznie się nabożeństwem o godz. 9 rano w kościele w Pruszkowie, po którem nastąpi przemówienie na placu przed kościołem, po którem znów odbędzie się defilada organizacji sportowych i byłych wojaków. Następnie z przed kościoła wyruszy pochód organizacji społecznych, sportowych, zawodowych i innych, które udadzą się do Kopca Kościuszki i tam po przemówieniu zostanie rozwiązany. Popołudniu odbędą się uroczyste akademje. Szczegółowe programy będą podane do wiadomości publicznej przez Komitet Obchodu przez rozplakatowanie. Należy się spodziewać, że w uroczystościach tych weźmie udział całe miejscowe społeczeństwo, zarówno jak i ozdobi domy, balkony i okna flagami i godłem państwowcem.
„Głos Pruszkowa” z 11 XI 1928 r.

W ponury i chłodny dzień 30 września pomimo nieustannie padającego deszczu odbywały się w parku „Sokoła” zawody sportowe o mistrzostwo m. Pruszkowa, na których mieliśmy możność zobaczenia tą zdrową młodzież, co to śmieje się z niepogody i nie płacze, gdy los przeznaczy przegraną… W dniu tym mieliśmy możność podziwiania naszych młodych orłów i orlice, rozwijających swe bujne skrzydła dumnie i szumnie. Patrzyliśmy i podziwialiśmy te młode twarze, promienne szczęściem i zapałem; a szczęśliwe własnem szczęściem i dumne własną dumą! To ich ozdabia i przystraja. Dodaje uroku tym młodym, kochanym twarzom, na których czyta się jak z książki wszystko to, co jest wypisane na płytach ukrytych ich pięknych i wzniosłych dusz.
„Tygodnik Pruszkowski” z 6 X 1928 r.

Tylko bardzo niewielka liczba obywateli miasta ozdabia domy swoje flagami narodowemi w dniu świąt narodowych. Magistrat miasta Pruszkowa, za naszym pośrednictwem, zwraca się do właścicieli domów, kupców, lokatorów itp., aby ozdabiali domy, sklepy, balkony itd. flagami narodowemi w nadchodzącą uroczystość 10-cio lecia Niepodległości Polski.
„Echo Pruszkowskie” z 4 XI 1928 r.

Uroczystości obchodu dziesięciolecia niepodległości Polski rozpoczęły się już w piątek [9 listopada 1928 r. – przyp. red.] akademją zorganizowaną przez zespół uczniów gimnazjum im. T. Zana. Na całość złożyły się: przemówienie ucznia VIII kl. Juszkiewicza, poczem nastąpiła część wokalno-muzyczna z udziałem prof. gimnazjum p. Prusaka. Na zakończenie dano dramat w 3 aktach „Orlęta”, charakteryzujący wysiłek młodzieży lwowskiej w walce z Ukraińcami o Lwów. Całość wypadła b. dobrze. Ta sama Akademja odbyła się w sobotę dwukrotnie.
„Głos Pruszkowa” z 25 XI 1928 r.

W sobotę dnia 10-go [listopada 1928 r. – przyp. red.] o godz. 6.30 rozpoczął się capstrzyk organizacji sportowych i przysposobienia wojskowego. W capstrzyku brały udział następujące organizacje: Związek Strzelecki, Towarzystwo Sokół, Hufiec Harcerski, Straż Pożarna, Hufiec p. w. Szkoły Mechaników. Capstrzyk w oświetleniu pochodni – donosił „Tygodnik Pruszkowski” – przeciągnął ulicami 3-go Maja, 6-go Sierpnia, Bolesława Prusa, Kraszewskiego, Komorowską, Kościelną , Bol. Prusa i T. Kościuszki. Rozwiązanie capstrzyku nastąpiło przed stacją kolejową po odegraniu przez orkiestrę „Sokolą” hymnu narodowego. Przemarsz organizacje urozmaicały licznemi śpiewkami żołnierskiemi.
„Tygodnik Pruszkowski” z 17 XI 1928 r.

O godzinie 9 rano [11 listopada – przyp. red.] kościół pruszkowski wypełniły szkoły, towarzystwa gimnastyczne i społeczne, oraz tłumy publiczności. Po mszy świętej, odprawionej przez ks. pref. Ziemieckiego, w czasie której przygrywała na chórze orkiestra sokolska, wypowiedział słowo Boże ks. prob. E. Tyszka, orkiestra odegrała „Boże coś Polskę” i świątynia opróżniła się z tłumów. Tymczasem na placu przed kościołem już się gromadziły grupy polityczne z czerwonymi kokardkami i inne. Organizacje mundurowe przeszły na ulicę Pęcicką, skąd po odpowiednim ustawieniu się przedefilowały na placu przed kościelnym przed władzami wojskowemi i miejskiemi, poczem natychmiast sformowany został wielki pochód, z dwoma orkiestrami Straży Ogniowej i „Sokoła” pod dyr. p. Szugajewa, oraz mnóstwem sztandarów. W kilkutysięcznym pochodzie postępowały następujące grupy: Komitet Obchodu, Orkiestra Straży Ogniowej, powstaniec z 1863 r. (p. K. Mazurkiewicz), więźniowie polityczni z 1905 r., Inwalidzi, POW, legjoniści, Straż Ogniowa, Harcerze, Związek Strzelecki, „Sokół” z orkiestrą, Pionierzy, Cykliści, Gimnazjum państwowe, Szkoła Mechaników, Szkoły powszechne, Zakłady Wychowawcze RMO, Rada Miejska i Magistrat, Gmina Ewangelicka, Gmina Żydowska z . rabinem na czele, Związek Kupców Żydowskich, Związek Zawodowy Mechaników, Stowarzyszenie Pań Miłosierdzia, Związek Zawodowy Kolejowców, Związek rzemieślników Żydów, Związek pracowników miejskich, Narodowa Organizacja Kobiet, wreszcie Komitet przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego. Pochód zamykały tłumy publiczności. (…) Sformowany w ten sposób pochód przeszedł ulicą Kraszewskiego, Bolesława Prusa i Szosą Tworkowską do ul. 3 Maja, gdzie szeregi ustawiły się przed pomnikiem Tadeusza Kościuszki. Tu z balkonu przemówił Burmistrz J. Cichecki. Orkiestry zagrały hymn narodowy i poczęto składać wieńce od poszczególnych towarzystw. Ogólną uwagę zwracał złożony przez Gminę ewangelicką z p. Sauterem na czele wielki orzeł uwity misternie z białego kwiecia. Po odegraniu jeszcze raz hymnu i „My pierwsza brygada” poszczególne grupy rozeszły się do swoich lokali, gdzie urządzono dla członków i sympatyków akademje.
„Echo Pruszkowskie” z 18 XI 1928 r.

Pochód, który się odbył w dniu 11 listopada z powodu 10-lecia niepodległości Polski, doprawdy był pierwszym majestatycznym, jak na tutejsze stosunki, pochodem, a więc śmiało może być uważany za historyczno-patrjotyczną manifestację.
„Echo Pruszkowskie” z 18 XI 1928 r.

W dniu 11 XI 1918 r. Miejski Komitet P.W. i W.F. [Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego – przyp. red.] zorganizował bieg uliczny na 3 klm. Bieg odbywał się w konkurencji indywidualnej i drużynowej. Trasa biegu dość ciężka, gdyż ulice były pokryte zamarzniętym błotem. Wyniki biegu: 1 miejsce i mistrzostwo m. Pruszkowa zdobył Dudek Władysław (Zw. Strzel.) w czasie 9 min. 59 sek. 2-ie miejsce zajął Brodoń Czesław (Zw. Strzel.). W konkurencji drużynowej zwyciężył Związek Strzelecki przed Szkołą Mechaników. Zwycięski zespół Związku Strzeleckiego zdobył przechodnią nagrodę w postaci posążka z zegarem ofiarowanego przez p. Starostę powiatu warszawskiego. Po udziale w uroczystościach 11-go listopada odbyło się w parku Strzeleckim uroczyste przyrzeczenie Strzelczyń i Strzelców. Przyrzeczenie składało 5 strzelczyń i 7-miu strzelców.
„Tygodnik Pruszkowski” z 17 XI 1928 r.

W godzinach popołudniowych odbywały się akademje urozmaicane bardzo ładnemi produkcjami muzycznemi i wokalnemi. Publiczność tym razem dopisywała, co jest dowodem, że entuzjazm jej nie gasnął ani na chwilę. We wszystkich wypadkach należy podkreślić sprężystą działalność Komitetu, działającego pod wytrawnym i umiejętnym kierownictwem pana Witolda Chełmińskiego.
„Tygodnik Pruszkowski” z 17 XI 1928 r.

W niedzielę dn. 11 listopada w dziesiątą rocznicę odzyskania niepodległości, oraz z racji  „Święta Młodzieży” Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej urządza w sali Szwajcarnia o godzinie 6-30 wieczorem uroczystą akademję narodową, oraz ku czci św. Stanisława Kostki, patrona młodzieży. Na program akademji złożą się prelekcje o walkach narodu polskiego o niepodległość, jak również o życiu św. Stanisława Kostki, który ma być wzorem i przykładem dla polskiej młodzieży. Ponadto na program złożą się żywe obrazy, śpiewy chóralne pod dyrekcją p. Zaremby, oraz deklamacje. Należy się spodziewać, że społeczeństwo miejscowe tłumnie pośpieszy poprzeć wysiłki młodej, zato bardzo dzielnej, organizacji.
„Głos Pruszkowa” z 11 XI 1928 r.

Dnia 12 listopada w salach „Sokoła” odbyła się Akademja w celu uczczenia 10-lecia Niepodległości. Po pełnym mocy i zapału przemówieniu druha Glińskiego oraz rzeczonych wywodach dh. Kuśmidrowicza nastąpiły popisy druhen i druhów, potym koncertował kwintet, oraz na zakończenie odbyły się tańce.
„Echo Pruszkowskie” z 18 XI 1928 r.

Gdzie byli cykliści? Między organizacjami, które brały udział w pochodzie 11 listopada nie było cyklistów. A szkoda!
„Głos Pruszkowa” z 25 XI 1928 r.

XI. rocznica – rok 1929

Uroczystość 11 listopada w Pruszkowie. Towarzystwo Gimnastyczne ,,Sokół” w Pruszkowie w 11-ą rocznicę niepodległości Polski urządziło we własnej sali uroczystą akademję, na program której złożyło się: 1) zagajenie druha Wesołowskiego, 2) przemówienie prelegentki z Polskiej Macierzy, 3) koncert zespołu symfonicznego pod dyr. p. Zagórskiego, 4) Śpiew prof. Prusaka, 5) orkiestra Sokoła pod dyr. druha Szugajewa.
„Głos Pruszkowa” 1929, nr 20

XII. rocznica – rok 1930

Komitet obchodu uroczystości 11 listopada. Na dzień 4 b. m. p. [listopada 1930 e. – przyp. red.] burmistrz J. Cichecki zaprosił przedstawicieli wszystkich organizacji społecznych na terenie Pruszkowa. Przewodniczył p. W. Chełmiński. Prelekcję wygłosił p. burmistrz Cichecki. Poczem rozwinęła się dyskusja nad programem obchodu. Postanowiono uczcić ten dzień nabożeństwem w obu kościołach, uformować pochód do kopca Kościuszki, przed kopcem wygłoszone zostaną przemówienia. Po południu urządzone zostaną w różnych punktach odczyty. Zalecono urządzić akademję i wyświetlać filmy. W skład komitetu weszli pp.: burmistrz J. Cichecki, W. Chełmiński, Borowicz, Duda, Kulikowski, T. Kwasiborski i płk. Rawicz, na zastępców pp.: Wł. Mazurkiewicz i Wysmułek.
„Echa Podmiejskie” 1930, nr 3

Dnia 11 listopada odbyła się tu uroczystość uczczenia tego dnia tak radosnego dla każdego serca polskiego. Uroczystość rozpoczęła się nabożeństwem w obu kościołach, poczem uformował się pochód, który skierował się do kopca Kościuszki, gdzie zostały wygłoszone mowy. Wieczorem odbyła się akademja w sali tow. gim. ,,Sokół”, gdzie mimo niepogody sala była wypełniona. Nadmienić należy, że właściciele nieruchomości nie w zupełności zastosowali się do rozporządzenia wydanego przez p. burmistrza co do dekorowania domów; stwierdzić należy, że na niektórych ulicach zupełnie nie było wywieszonych flag. Czemu to przypisać?
„Echa Podmiejskie” 1930, nr 4

XVI. rocznica – rok 1934

Tegoroczne uroczystości związane z obchodem 16-ej rocznicy odzyskania niepodległości miały charakter okazały. W przededniu właściwej uroczystości t. j. w dniu 10 listopada o godz. 6.30 wieczorem wyruszył z ul. Klonowej capstrzyk do kopca Kościuszki, gdzie został zapalony znicz. Tam też zostało wygłoszone przemówienie przez nowego burm. miasta p. St. Gruszczyńskiego. Tegoż dnia odbyła się też akademja w sali „Szwajcarni” organizowana przez Koło Peowiaków i Koło Przysposobienia Wojskowego. Przemówienia na akademji wygłosili p. p. M. Piorunowski, J. Krysicki i Malanowski. Ponadto akademję urozmaicił dział koncertowy z udziałem zespołów muzyczno-chóralnych pod kier. p. p. Zaremby i Zagórskiego. Na zakończenie odegrany został obrazek sceniczny „Po klęskach do zwycięstwa”. Dnia następnego t.j. 11 listopada o godz. 10 rano miejscowe organizacje ze sztandarami wzięły udział w nabożeństwie w kościele pruszkowskim, po którem okolicznościowe podniosłe przemówienie wygłosił ks. prof. Bujalski. Po nabożeństwie odbyła się defilada, którą przyjął starosta Pow. Warsz. p Jan Mieszkowski. Po defiladzie odbyła się uroczysta akademja w sali Tow. Gimn. „Sokół”, organizowana przez komitet obchodu. Akademję zagaił p. Witold Chełmiński, zaś przemówienie wygłosił p. Brzeziński z Warszawy. Bogato wypadła część koncertowa. Oba chóry p. Zaremby Alojzego były burzliwie oklaskiwane, ale bezapelacyjnie zasłużyły sobie na to. Również zespół muzyczny pod kier. p. Z. Zagórskiego zbierał niemniejsze brawa. Poza temi zespołami, w dziale koncertowym brał również udział p. W. Prusak, który wykonał kilka pieśni przy akompanja- mencie p. Zaremby. Całość części muzyczno-wokalnej wypadła wspaniale i była prawdziwą rozrywką dla licznie zebranej publiczności. W przerwach pow. akademji odbyło się wbijanie gwoździ do sztandaru „Legjonu Młodych”. Na tegoroczny obchód 16-ej rocznicy odzyskania niepodległości w kilku punktach miasto było iluminowane przez Elektrownię Okręgu Warszawskiego.
„Głos Pruszkowa” 1934, nr 11

XVII. rocznica – rok 1935

Choć od owych dni listopadowych, brzemiennych w skutki dziejowe, dzielą nas długie lata, to jednak pamięć o nich w Narodzie nie zamiera. Bowiem l l – ty listopada był dniem, w którym spełniły się pragnienia kilku pokoleń Narodu Polskiego, w którym sprawdziły się słowa Wieszczów naszych — i powstała Wolna Polska. Życzliwe stanowisko zwycięskich państw koalicyjnych, a nade wszystko liczne szeregi armji ochotniczych pod wodzą Józefa Piłsudskiego, Hallera i innych wodzów polskich — zdecydowały o odrodzeniu niepodległego naszego bytu. Zadaniem dorocznych obchodów jest właśnie upamiętnienie owej chwili dziejowej i wpajanie w społeczeństwo głębokiego przekonania o potrzebie pracy na niwie narodowej Szczupłość naszego pisma nie pozwala nam niestety na obszerne omówienie dziejów pruszkowskiej komendy P. O. W. i owego historycznego momentu rozbrajania niemców w Pruszkowie, ale zainteresowanym osobom służyć możemy rocznikiem „Głosu” z r. i928, w którym wszechstronnie opracowaliśmy ten temat. Natomiast zamieszczamy poniżej bodaj jedyną fotografję członków P.O.W. jaka z tych czasów pozostała. Pozatem podajemy program obchodu w roku bieżącym, który przedstawia się następująco: NIEDZIELA І0.ХІ.
O godz. 10 rano — Nabożeństwo w kościele parafjalnym w Pruszkowie.
O godz. 10.45 — Pochód do kopca Kościuszki. PONIEDZIAŁEK 11.XI.
O godz. 9 rano — Nabożeństwo szkolne w kościele parafjalnym w Pruszkowie.
O godz. 6-ej wiecz. — Akademja w sali Tow. Gimn. Sokół. Wejście 10 i 20 gr.
„Głos Pruszkowa” 1935, nr 18

XVIII. rocznica – rok 1936

Uroczystości rozpoczęły się w dniu 10 b. m. capstrzykiem, w którym wzięły udział organizacje mundurowe oraz orkiestry Straży Pożarnej i Elektrowni Okręgu Warszawskiego. Oddziały biorące udział w capstrzyku przemaszerowały ul. Sienkiewicza, Kościuszki, Boi. Prusa, 6 Sierpnia i 3 go Maja do kopca Kościuszki, gdzie nastąpiło rozwiązanie pochodu. Dnia 11 rozpoczęto uroczystość nabożeństwem w kościele parafialnym w Pruszkowie. Następnie uformował się pochód do kopca Tadeusza Kościuszki, gdzie zostały wygłoszone okolicznościowe przemówienia i odbyła się defilada oraz uchwalono treść depeszy do marszałka Śmigłego-Rydza. W godzinach wieczornych odbyła się akademia w sali Tow. Gimn. „Sokół”. Wstępne przemówienie wygłosił burmistrz miasta Pruszkowa St. Gruszczyński, zaś właściwą prelekcję dyr. J. Gomuliński. W części koncertowej akademii udział wzięły chóry szkolne: szkoły im. M. Konopnickiej i szkoły im. J. Piłsudskiego. Ponadto chór związku Strzeleckiego pod dyr. Д. Zaremby i orkiestra Elektrowni Okr. Warsz. pod dyr. p. Zakrzewskiego. Na marginesie sprawozdania należy zaznaczyć, że Obwód Miejski L.O.O.P. podjął uchwałę, aby mający powstać w Pruszkowie schron przeciwgazowy nazwać imieniem marszałka Śmigłego-Rydza, dla upamiętnienia chwili wręczenia mu buławy marszałkowskiej.
„Głos Pruszkowa” 1936, nr 20

 W dniu Święta Niepodległości zostali odznaczeni krzyżami zasługi oprócz dr. Edwarda Steffena następujący pracownicy szpitala Tworki: złotym krzyżem zasługi – p. dr. Józef Handelsman powszechnie znany i ceniony lekarz, ordynator szpitala, wydawca „Rocznika Psychiatrycznego”, od 20 lat działacz społeczny w Pruszkowie, a od roku 1934 ławnik Zarządu Miejskiego w Pruszkowie; srebrnym krzyżem zasługi – p. Skoworotko Mieczysław, sekretarz szpitala, radny miejski, wiceprzes Miejskiej Komisji Rewizyjnej; p. inż. Zakrzewski Stefan – kierownik technicznego działu szpitala; brązowym krzyżem zasługi – p. Wielewska Franciszka, starsza pielęgniarka i p. Jarszak Franciszek, pielęgniarz.

„Głos Pruszkowa” 1936, nr 20

XIX. rocznica – rok 1937

Ponieważ w dniu święta Niepodległości organizacje z terenu warszawskiego postanowiły udostępnić zorganizowanej młodzieży z pod swych sztandarów wzięcie udziału w ogólnej rewii stołecznej, więc i nasze Stowarzyszenie Gimnastyczne „Sokół” uda się do Warszawy in corporae. Brak aramantowych koszul w tradycyjnym pochodzie przez Pruszków, na nabożeństwie i na akademii może będzie przykry dla uczestników, lecz zupełnie usprawiedliwiony pobudkami szerszej natury. Członkowie gniazda zostali wezwani na zbiórkę w dn. 9 b.m. o godz. 8 w. w celu omówienia szczegółów wyjazdu.
„Głos Pruszkowa” z 11 XI 1937 r.

Obchód rocznicy odzyskania niepodległości, przypadający na czwartek 11 b. m., urządzony będzie wg. zwyczajów ustalonych od szeregu lat. W przeddzień rocznicy, tj. we środę 10 b m o godz. 7 wieczorem organizowany jest capstrzyk. Organizacje mundurowe i orkiestry zbiorą się przed dworcem kolejowym przy ul. Sienkiewicza i przemaszerują ulicami miasta do kopca Kościuszki na ul. 3-go Maja. W dniu następnym uroczystości rozpoczną się nabożeństwem w kościele pruszkowskim o godz. 10 rano, po którym uformuje się pochód młodzieży szkolnej i organizacji społecznych wraz z orkiestrami i uda się równiki do kopca Kościuszki w Źbikowie. Po okolicznościowym przemówieniu odbędzie się defilada. Na zakończenie uroczystości odbędzie się o godz. 12.15 w poł. uroczysta akademia w sali Tow. Gimn. „Sokół”.
„Głos Pruszkowa” z 11 XI 1937 r.

Święto Niepodległości obchodzone było jak zwykle, nabożeństwem, pochodem wszystkich organizacyj i władz miejskich do kopca Kościuszki i akademią w gmachu „Sokoła”. Po krótkim referacie wygłoszonym przez p. d-ra Edwarda Steffena (seniora) i recytacjach, grupa dzieci i młodzieży ze szkoły im. Tadeusza Kościuszki wykonała szereg barwnych obrazów połączonych z deklamacją chóralną. Przepięknie wykonany przez starsze dziewczęta z tej szkoły śląski „trojak” w autentycznych barwnych strojach śląskich sprawił niezmiernie miłe wrażenie i wywołał burzę oklasków. Na zakończenie członkowie koła teatralnego „Sokoła” odegrali humoreskę p.t. „W kancelarii P.K.U.”, co uzupełniło skromny ilościowo program i ożywiło poważny nastrój audytorium. Podczas akademii przygrywała orkiestra Straży Ogniowej.
„Głos Pruszkowa” z 30 XI 1937 r.